İş sağlığı ve güvenliği, çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunmasını hedefleyen kavramlar ve uygulamalar bütünüdür. Bu kavram ve uygulamalar, işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisinin devletin de taraf olduğu hukuki düzenlemeler ile sağlanabilir.
Dolayısıyla iş sağlığı ve güvenliği konusundan bahsederken temel hukuk kavramları hakkında da bazı bilgilere sahip olmak gereklidir.
Bununla beraber temel hukuk bilgisi iş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı sınavlarında da adayların karşısına çıkan bir konudur.
Anayasa
Anayasa, bir devletin yönetim biçimini, toplumun ülke üzerindeki haklarını, bireylerin temel haklarının hangi koşullar altında devlet tarafından kullanılabileceğini belirleyen temel kanunlardır.
Anayasa, devletin temel kurumlarının nasıl işleyeceğini belirler.
Bu açıdan bakıldığında temel hukuk bilgisinin ilk adımı anayasa olmalıdır.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1982 yılında kabul edilmiş olup halen yürürlüktedir. Anayasanın güncel metnine linkten erişebilirsiniz.
Anayasanın ilk 4 maddesi önemlidir.
I. Devletin şekli
Madde 1 – Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
II. Cumhuriyetin nitelikleri
Madde 2 – Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
III. Devletin bütünlüğü, Resmî dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti
Madde 3 – Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı “İstiklal Marşı”dır. Başkenti Ankara’dır.
IV. Değiştirilemeyecek hükümler
Madde 4 – Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
Anayasayı, iş sağlığı ve güvenliği yönünden incelediğimizde çalışma hayatına dair maddeleri görebiliriz. Bunlar;
Madde 18 – Zorla çalıştırma yasağı : Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.
Madde 49 – Çalışma hakkı ve ödevi : Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.
Madde 50 – Çalışma şartları ve dinlenme hakkı : Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir.
Madde 56 – Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması : Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler.
Madde 60 – Sosyal güvenlik hakkı : Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir.
Kişinin Hakları ve Ödevleri
- Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı. (Madde 17)
- Zorla çalıştırma yasağı. (Madde 18)
- Kişi hürriyeti ve güvenliği. (Madde 19)
- Özel hayatın gizliliği ve korunması. (Madde 20)
- Konut dokunulmazlığı. (Madde 21)
- Haberleşme hürriyeti. (Madde 22)
- Yerleşme ve seyahat hürriyeti. (Madde 23)
- Din ve vicdan hürriyeti. (Madde 24)
- Düşünce ve kanaat hürriyeti. (Madde 25)
- Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti. (Madde 26)
- Bilim ve sanat hürriyeti. (Madde 27)
- Süreli ve süresiz yayın hakkı. (Madde 28)
- Toplantı hak ve hürriyetleri. (Madde 33 – 34)
- Mülkiyet hakkı. (Madde 35)
- Hak arama hürriyeti. (Madde 36)
- İspat hakkı. (Madde 37)
- Temel hak ve hürriyetlerin korunması. (Madde 40)
Mevzuat Türleri
Hukuk normlar bütünüdür. Bu nedenle öncelikle norm kavramı üzerinde durmak gerekmektedir.
Norm, buyruk olarak ifade edilen kavramdır. Yani mevzuatlar temelde birer normdur.
Normlar hiyerarşisi bir hukuk sisteminde hangi normun diğer hangi normdan üstte olduğunu göstermeye yarayan düzenektir.
Her bir alt norm üsteki norma uygun olmak durumundadır. Böylece normlar aşağıdan yukarıya doğru bir uyum içinde olacak ve hepsi en üstteki norm olan Anayasaya uygun hale gelecektir.
Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemi ile beraber normlar hiyerarşisi de değişmiştir. Yeni sistemde KHK ve Tüzük norm grupları sona ermiş olup Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri oluşturulmuştur.
Yeni Sistemde Normlar Hiyerarşisi;
- Anayasa
- Temel Hak ve Hürriyetlere İlişkin Milletlerarası Antlaşma
- Kanun/OHAL’de çıkarılacak Cumhurbaşkanlığı Kararnamaleri/Milletlerarası Antlaşma
- Yürütmeye İlişkin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
- Yönetmelik
şeklinde sıralanmaktadır.
Kararnameler ve yönetmelikler, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmi Gazete’de yayımlandıkları gün yürürlüğe girer.
Seçme ve Seçilme
18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halk oylamasına katılma haklarına sahiptir. Dolayısıyla 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı milletvekili seçilebilir.
Ancak; milletvekili seçilebilmek için başka yeterliliklerin sağlanması şarttır. Bunlar;
- En az ilkokul mezunu olmak,
- Askerlikle ilişiği olmamak,
- Kamu hizmetinden yasaklı olmamak,
- Taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olmamak,
- Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olmamak.
TBMM Görev ve Yetkileri
Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen 600 milletvekilinden oluşur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır. Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılması mümkün değilse, TBMM, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliklerinde boşalma olması halinde, ara seçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve genel seçimden otuz ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak, boşalan üyeliklerin sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini bulduğu hallerde, ara seçimlerinin üç ay içinde yapılmasına karar verilir. Genel seçimlere bir yıl kala, ara seçim yapılamaz.
Bir ilin veya seçim çevresinin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip eden doksan günden sonraki ilk pazar günü ara seçim yapılır.
Görev ve Yetkileri
- Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak.
- Bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek.
- Para basılmasına karar vermek.
- Savaş ilan edilmesine karar vermek.
- Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak.
- Genel ve özel af ilanına karar vermek.
Cumhurbaşkanı
Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı, devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyeti’ni ve Türk Milletinin birliğini temsil eder.
Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir. Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.
Anayasanın uygulanmasını, devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder. Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapar.
Cumhurbaşkanı, ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında meclise mesaj verir.
Cumhurbaşkanı, TBMM tarafından kabul edilen kanunları 15 gün içinde yayımlar. Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderebilir. Ayrıca Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilir.
Milletlerarası antlaşmaları onaylar ve yayımlar.
Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir.
Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunar.
Cumhurbaşkanı, yardımcılarını ile bakanları atar ve görevlerine son verir. Üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenler.
Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyeti’nin temsilcilerini gönderir, Türkiye Cumhuriyeti’ne gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul eder.
Milli güvenlik politikalarını belirler ve gerekli tedbirleri alır. Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil eder.
Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verir. Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle kişilerin cezalarını hafifletir veya kaldırır.
Anayasa Mahkemesi
Anayasa mahkemesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve TBMM içtüzüğünün anayasaya şekil ve esaslar bakımından uygunluğunu denetleme amacıyla kurulmuş yüksek mahkemedir.
Anayasa mahkemesi 15 üyeden oluşur. Üyeler, 12 yıl göre yaparlar. 65 yaşına gelen üye emekli olur ve bir üye ikinci defa seçilemez.
Anayasa Mahkemesi siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin (mali denetim) denetimini yapar. Anayasa Mahkemesi, bu denetim görevini yerine getirirken Sayıştay’dan yardım sağlar. Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindir.
Yargıtay
Yargıtay, Türkiye’nin dört yüksek yargı organından birisidir. Adli yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir.
Danıştay
Danıştay, idari yargı alanındaki en yüksek görevli idari mahkemedir. Danıştay, temyiz incelemesi yapmak, idare hukukunu ilgilendiren bazı konularda diğer devlet kurumlarına görüş bildirmek ve bazı davalara ilk derece mahkemesi sıfatıyla bakmakla görevlidir.
Danıştayın temel görevi, İdare Mahkemeleri ile vergi mahkemelerinden verilen kararlar ve ilk derece mahkemesi olarak Danıştayda görülen davalarla ilgili kararlara karşı temyiz istemlerini incelemek ve karara bağlamaktır. Danıştayın temyiz mercii olarak görevi, bir hukuk kuralının uygulanmaması veya yanlış uygulanması şeklinde ortaya çıkan hukuka aykırılıkların denetimini yapmakla sınırlıdır. Yani Danıştay, sadece hukuki denetim yapan bir yüksek mahkemedir. Bu nedenle danıştay için idari yargı alanında görevli “hukuki derece” mahkemesi demek de mümkündür.
Sayıştay
Sayıştay, merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir, gider ve mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemekle görevli bağımsız kurumdur.
Bu içerik İsgnedir.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. İsgnedir.com`un belirtmiş olduğu “İçerik Kullanım İzinleri”ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.