Siyanür, vücuda çok hızlı etki ederek kandaki oksijen kullanma becerisini azaltan veya tamamen engelleyen, potansiyel olarak ölümcül bir zehirli kimyasal maddedir. Kimyasal formülü CN olan siyanür, bir bileşiktir.
Endüstride siyanür, hidrojen siyanür (HCN) veya siyanojen klorür (CNCl) gibi renksiz bir gaz veya sıvı formda veya sodyum siyanür (NaCN) veya potasyum siyanür (KCN) gibi katı formda bulunabilir.
Siyanür ayrıca doğada kayısı çekirdeği, şeftali çekirdeği, elma, armut çekirdeği, mürver ağacı yaprağı, ortanca gibi bazı meyvelerin çekirdekleri ve tohumlarında doğal olarak salgılanır.
Siyanür Nerede Kullanılır?
Siyanür kullanım alanları acısından geniş yelpazeye sahip bir kimyasal maddedir. Genel olarak kağıt, tekstil ve plastik yapımında siyanür kullanımı yaygındır. Sodyum siyanür (NaCN) veya potasyum siyanür (KCN) gibi siyanür tuzları metalurji sektöründe elektro kaplama, metal temizleme ve cevherden altının çıkarılması için kullanılır.
Dünyada yılda yaklaşık 1,5 milyon ton hidrojen siyanür (HCN) üretildiği tahmin edilmektedir.
Siyanür gazı, gemilerde ve binalarda zararlıları ve haşereleri yok etmek için de kullanılır.
Siyanür Maruziyeti Nasıl Olur?
İnsanlar siyanüre doğrudan ve hava, toprak ve su yolları ile dolaylı olarak maruz kalabilirler.
Havaya salınan siyanür insanlara cilt veya göz teması yoluyla veya siyanür gazını soluyarak (nefes alarak) etki edebilir. Siyanür gazını solumak semptomların en çabuk ortaya çıkmasına neden olur ancak katı veya sıvı siyanürün yutulması da toksik olabilir.
Suya salınan siyanür insanlara kullanma veya icme suyu olarak etki edebilir. Ayrıca suya salınan katı siyanür havadan hafif olan hidrojen siyanür gazı (HCN) üretebilir ve bu da muhtemelen gazın solunmasına neden olur.
Siyanürle kirlenmiş yiyecek veya içeceklerin yenmesi, içilmesi veya bunlara dokunulması insanları siyanüre maruz bırakabilir.
Siyanür ile çalışılan islerde gerekli önlemlerin alınmadığı kapalı mekanlarda siyanür gazı maruziyeti görülebilir.
Siyanür Zehirlenmesi
Siyanür zehirlenmesi, asıl olarak siyanür içeren maddelerin ağız yoluyla alınması ile gerçekleşmektedir. Bunun dışında solunum ve deriden emilim yoluyla da zehirlenme olabilir. Solunum yolu ile siyanür zehirlenmesi en tehlikeli olan zehirlenme yoludur.
Hidrojen siyanür için ölümcül doz 50 mg, sodyum ve potasyum tuzları için ise 200-300 mg’dır.
Siyanürün neden olduğu zehirlenmenin derecesi, kişinin maruz kaldığı siyanür miktarına, maruz kalma yoluna ve maruz kaldığı sürenin uzunluğuna bağlıdır.
Az miktarda (20-40 ppm) siyanüre maruz kalan kişiler, birkaç dakika içinde; baş dönmesi, baş ağrısı, mide bulantısı ve kusma, hızlı nefes alma gibi belirtiler gösterebilir. Soluma, deri yoluyla veya siyanür içeren yiyecekleri tüketerek bu dozda siyanür almak olasıdır.
100-300 ppm gibi büyük miktarlarda siyanüre maruz kalmak ise; bilinç kaybı, düşük kan basıncı, akciğer hasarı, düşük kalp hızı ve ölüme yol açan solunum yetmezliği gibi belirtileri ortaya çıkarabilir.
Ciddi siyanür zehirlenmesinden kurtulanlarda kalp, beyin ve sinir hasarı gelişebilir.
Siyanür Maruziyeti Sınır Değerleri
- NIOSH için; STEL 4,7 ppm = 5 mg/m3
- OSHA için; TWA 10 ppm = 11 mg/m3
- (TWA: 8 saatlik STEL: 15 dakikalık)
Türk Ulusal Mevzuatı;
- İçme suyu için,50 µg/lt (Türk GıdaKodeksi)
- Gıda için, 1 µg/kg (TürkGıdaKodeksi)
- Solumada ortam için;10 mg/m3 (İşyeri Sağlığı veGüvenliğiTüzüğü)
- EPA için; 0,2 mg/lt (içme suyu) üzerinde siyanür bulunamaz
Siyanüre Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir
Küçük dozlarda siyanüre maruz kalma sırasında veya hemen sonrasında aşağıdaki belirti ve semptomlar gelişebilir:
- Göğüs ağrısı
- Göğüste sıkışma
- Bilinç bulanıklığı, konfüzyon
- Baş dönmesi
- Göz ağrısı
- Göz yaşarması
- Heyecanlanmak
- Nefes almada zorluk
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı
- Hızlı veya yavaş kalp atış hızı
- Hızlı veya yavaş nefes alma
- Huzursuzluk
- Nefes darlığı
- Kusma
- Zayıflık
- Hırıltı
Siyanür zehirlenmesinden kaynaklanan semptomlar, büyük miktarda siyanüre maruz kaldığında çok hızlı ilerleyebilir.
Herhangi bir yolla (solunum, cilt yoluyla emilme, yemek yeme veya içme) büyük miktarda siyanüre maruz kalmak, başka sağlık etkilerine de neden olabilir:
- Koma
- Ölüm
- Yüksek veya düşük tansiyon
- Bilinç kaybı
- Akciğer hasarı
- Nöbetler
Siyanüre Maruziyetinde Ne Yapılmalıdır?
Eger kontrolsüz şekilde siyanür salınımı bulunan bir alandaysanız bölgeden hemen uzaklaşın ve temiz hava solumaya calisin. En kisa surede 112 Acil Çağrı Merkezi ile iletişim kurarak durumunuzu bildirin.
Ancak siyanür salınımı açık hava meydana geldiyse kapalı bir alana gidin ve siyanür gazinin içeriye girmemesi icin pencerelerin ve havalandırma sistemlerinin kapatıldığından emin olun. Eğer içeriye giremiyorsanız siyanürün salındığı alanı terk edin. Siyanür salınımı kapalı alandaysa bu mekandan çıkın.
Eger bir şekilde kati siyanür ile temas ettiyseniz hemen mücevher ve aksesuarlar dahil tüm kıyafetlerinizi çıkarıp duş almanız gereklidir.
Cikardıgınız kıyafetleri ortak bir çöp kutusuna atmak yerine başkalarına zarar vermeyecek şekilde ayırın ve yetkililere bildirin.
Siyanürle Calısmalarda Saglık ve Güvenlik Önlemleri
Siyanur kullanılarak yapılan işlerde saglık ve güvenlik acısından risk kontrol hiyerarşisi kapsamında yapilmasi gereken ilk faaliyet siyanür bileşiği kullanımını ortadan kaldırmak olmalıdır. Mümkünse siyanür bileşiği kullanımı gerekmeyen bir yöntem seçilmeli veya siyanür yerine daha az toksik bir kimyasal kullanılmalı.
Siyanür kullanmadan önce mutlaka Güvenlik Bilgi Formu incelenmelidir.
Dekontaminasyon
Siyanür bileşikleri ile kirlenmiş yüzeyleri, aletleri ve cam eşyaları temizlemek için önce pH 10’luk bir tampon solüsyonu kullanın, ardından taze hazırlanmış %10’luk bir çamaşır suyu solüsyonu ile temizleyin.
Temizleme faaliyetlerini yalnızca çeker ocak içerisinde gerçekleştirin.
Eğitim
Siyanür kullanıcılarına yönelik aşagıdaki konuları iceren özel eğitim planlanmalıdır.
- Güvenli kullanım talimatları
- Siyanüre maruz kalmanın belirti ve semptomları
- Acil müdahale prosedürleri
- Kişisel Koruyucu Ekipman
Siyanür bileşikler ile çalışırken mutlaka yeterli ve uygun Kişisel Koruyucu Ekipman (KKD) giyilmelidir. ve aşağıdakileri içerir:
- Kimyasal maddelere dayanıklı eldivenler (çift eldiven kullanılması önerilir)
- Güvenlik gözlükleri (potansiyel sıçrama veya toz tehlikesinin mevcut olduğu durumlarda koruyucu gözlük ve yüz siperliği kullanın)
- Uygun kıyafetleri: uzun pantolonlar ve kapalı burunlu ayakkabılar
Guvenli taşıma ve depolama
Diger çogu kimyasal maddede olduğu gibi siyanür bileşiklerini taşırken ve depolarken kimyasal maddelerin depolanması konusunda belirlenmiş kurallara uyulmalıdır. Siyanürle çalışmak için belirlenmiş bir alan oluşturun. Kimyasal tehlikeyi tanımlayan işaretlerle açıkça işaretleyin ve uygun bir uyarı ekleyin.
Siyanür bileşiklerini kullanırken tek başınıza çalışmayın ve çalışmayı normal çalışma saatleriyle sınırlandırın.
Bu içerik İsgnedir.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. İsgnedir.com`un belirtmiş olduğu “İçerik Kullanım İzinleri”ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.