İş Ayakkabısı Nasıl Olmalıdır ?

İş güvenliği malzemeleri arasında en çok kullanılanlar iş güvenliği ayakkabıları ve iş eldivenleridir. Bir çok işte tehlikeye en yakın organlarımız el ve ayaklarımızdır. Ancak her işin özelliği ve tehlikeleri farklı olacağından iş ayakkabısı seçiminde dikkat edilmesi gereken bir çok nokta vardır.

İş Ayakkabısının Önemi

Ülkemizde iş kazalarında en çok yaralanan organ ayaklardır. Zemine temas eden tek nokta olması, elimizdeki malzemeyi düşürdüğümüzde üstüne düşmesi gibi etkiler nedeniyle ayaklarımız sürekli tehlike altındadır. Özellikle inşaat sektöründeki büyük iş gücü hacmi, iş güvenliği ayakkabısının önemini her geçen gün arttırmaktadır. Zira bu gibi sektörlerde hem zemin hem de yükler nedeniyle onlarca tehlike vardır.

Ayrıca metal sanayi, elektrik ve sıcak işlem yapılan işlerde de iş güvenliği ayakkabısı kullanmak ayakları büyük ölçüde korumaktadır.

İş Ayakkabısı Standartları

Ülkemizde diğer tüm iş güvenliği ekipmanları gibi iş ayakkabıları da bazı yönetmelik ve standartlara göre üretilip kullanılmalıdır. Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik ve Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği mevzuat açısından iş ayakkabılarının nasıl üretileceğini, hangi özelliklere sahip olması gerektiğini ve nasıl seçileceğini tarif ediyor.

Tüm ayakkabıların aynı asgari yeterliliklere sahip olması ise standartlar ile sağlanıyor ve ülkemizde iş güvenliği ayakkabısı için TS EN ISO 20345  Kişisel koruyucu donanım – Emniyet ayak giyecekleri standardı ve TS EN ISO 20347  Kişisel koruyucu donanım – İş ayak giyecekleri standardı kullanılıyor.

Ayakkabının hangi standartlara uygun üretildiğini öğrenmek için ayakkabının genelde dil kısmında yer alan ürün etiketini kontrol edebiliriz.

Bu örnek etiket üzerindeki kodların anlamları şöyledir ;

⇒ EN ISO 20345 : Standart numarası.
⇒ 0903119-01-86 : PFI Certificate No
⇒ 0193 : Ürünü onaylayan yetkili kurum referansı (PFI)
⇒ A-ONE/701 : Ürün adı ve grup numarası
⇒ 08/2009 : Üretim Tarihi
⇒ 41 : Ayakkabı Numarası
⇒ S2 : Sınıflandırma tipi

İş ayakkabıları için mevcut olan iki standartta da farklı tipte ayakkabı sınıflandırmaları vardır. Bunlar farklı amaçlarla kullanılacak ayakkabıların sınıflandırılması amacıyla yapılmıştır. Sınıflandırma listelerini aşağıda görebilirsiniz.

TS EN ISO 20345 : Çelik veya kompozit burun korumalı iş ayakkabıları için.

SB	Temel Güvenlik
S1	Antistatik, Şok Emici Topuk Bölgesi, Yağa Dayanıklı Taban
S1 P	Antistatik, Şok Emici Topuk Bölgesi, Yağa Dayanıklı Taban, Çelik Ara Taban
S2	Antistatik, Şok Emici Topuk Bölgesi, Yağa Dayanıklı Taban, Suya Dirençli
S3	Antistatik, Şok Emici Topuk Bölgesi, Yağa Dayanıklı Taban, Suya Dirençli , Çelik Ara Taban

TS EN ISO 20347 : Burun darbe dayanımı olmayan iş ayakkabıları için.

01	Antistatik, Şok Emici Topuk Bölgesi
01 P	Antistatik, Şok Emici Topuk Bölgesi , Çelik Ara Taban
02	Antistatik, Şok Emici Topuk Bölgesi, Suya Dirençli
03	Antistatik, Şok Emici Topuk Bölgesi, Suya Dirençli, Çelik Ara Taban

Ayrıca ayakkabının sahip olduğu özellikler de çeşitli kodlarla ek olarak belirtilebilir.

P	Çelik Ara Taban, Delinmeye Karşı Dayanıklılık
C	İletken Ayakkabı
A	Antistatik Ayakkabı
HI:	Sıcağa Karşı Yalıtım
CI:	Soğuğa Karşı Yalıtım
E:	Topuk Bölgesinin Enerji Absorpsiyonu
WRU	Suya Dayanıklı Saya
HRO	300 °C’ye Dayanıklı Taban
ESD	Elektrostatik Boşalım
FO	Hidrokarbonlara dayanım

İş Ayakkabısı Test Koşulları

İş ayakkabılarının standartlarda belirtilen koşulları sağlayıp sağlamadığını ölçmek için bazı testler yapılmalıdır. Bu testler TS EN ISO 20344 Kişisel Koruyucu Donanım, Ayak Giyecekleri İçin Deney Metotları standardına uygun olarak yapılmalıdır.

Burun Koruyucu Koşulları

Burun koruyucu, ayakkabının ön tarafına, parmakların darbelerden korunması amacı ile konulan bombeli bir parçadır. Burun koruyucuları, ayakkabıya hasar vermeden çıkarılmayacak şekilde ayakkabı ile birleştirilmiş olmalıdır.

Ayağa rahatsızlık vermemesi amacıyla burun koruyucunun arka kenarından en az 5 mm içeri girecek şekilde ve zıt doğrultuda en az 10 mm uzanan uç kaplaması (destek bandı) bulunmalıdır.

Burun koruyucular için darbe direnci ölçümü, 20 kg ± 0,2 kg kütledeki çelik vurucunun koruyucu ayak giyecekleri için (100 ± 2) J (Joule) ve emniyetli ayak giyeceği için (200 ± 4) J’luk darbe enerjisi verecek şekilde uygun yükseklikten ayakkabı üzerine düşürülmesiyle yapılır.

Kişisel koruyucu donanım olarak kullanılacak ayakkabı ve botlar, (200±4) J’luk darbe enerjisine maruz kaldıklarında, ayakkabının burun koruyucusunda meydana gelen açıklık, aşağıdaki çizelgeye uygun olmalıdır.

Batmaya Dayanıklı Plaka Delinme Direnci

Batmaya dayanıklı plaka, ayakkabı tabanına çivi vb. malzemelerin ayağa zarar vermemesi amacıyla eklenen bir bölümdür.

Çivinin deney parçasına giriş hızı 10± 3 mm/dk olacak şekilde belirli bir test edilir. Artışın ilk kesildiği noktada yani çivinin batmaya dayanıklı plakayı deldiği ilk anda kuvvet Newton cinsinden kaydedilir. KKD olarak kullanılacak ayakkabılarda delinme direnci en az 1100 N (Newton) olmalıdır.

Batmaya Dayanıklı Plaka Bükülme Direnci

Deney parçası olarak kullanılan takviye plakası, bükülme hattı olarak belirlenen noktadan itibaren bükülme cihazına yerleştirildiği ilk konumundan 33 mm yüksekliğe saniyede 16±1 çevrimlik bir hızla kıvrılır.

Deney cihazındaki kılavuz kol, takviye plakanın kıvrım hareketini sağlar ve her kıvrımdan sonra ilk konumuna dönüp dönmediğinin kontrol edilmesine de olanak verir.

Takviyelerde, 1 x 106 bükülme çevrimi tamamlandığında görünür bir çatlama olmamalıdır.

Elektrik Direnci

Elektrik direncini test etmek için, toplam 4 kg kütledeki temiz çelik bilye ayakkabının içine doldurulur.

Doldurulmuş ayakkabı, bakır levha üzerine yerleştirilir, bakır levha ile çelik bilyeler arasına (100 ± 2) V’luk deney gerilimi 1 dakika süreyle uygulanır ve direnç hesaplanır.

Taban malzemesinin özelliğine göre kuru veya ıslak ortamda şartlandırma sonrasında elde edilen deney verileri, antistatik ayak giyecekleri için 100 kΩ‘dan fazla ve 1000 MΩ’a eşit veya bundan daha az olmalıdır.

Sıcaklığa Karşı Yalıtım

Sıcaklığa karşı yalıtım ölçümü için taban astarının sıcaklığı (23 ± 2)°C’ta sabitlenene kadar şartlandırılır.

Deney için hazırlanan kum banyosu, en az 2 saat süreyle ön ısıtmaya tabi tutulur. Kum banyosunun tabanını oluşturan sıcak levhanın sıcaklığı 150°C veya 250°C (± 5°C doğrulukta) olmalıdır. Bu sıcaklık deney süresince muhafaza edilir.

Ayakkabı, sıcak levha ile en iyi şekilde temas etmesi sağlanarak kum banyosu içerisine yerleştirilir. Taban astarındaki sıcaklığın zamana göre artışı, sıcaklık ölçme cihazı ile ölçülür.

Elde edilen sıcaklık farkı, emniyetli ayakkabılarda ve iş ayakkabılarında 22°C’tan fazla olmamalıdır.

Soğuğa Karşı Yalıtım

Soğuğa karşı yalıtım ölçümü için taban astarının sıcaklığı (23 ± 2)°C’ta sabitlenene kadar şartlandırılır.

Deney için oluşturulan soğuk kutunun sıcaklığı (-17±2)°C’a ayarlanır ve deney süresince bu sıcaklık muhafaza edilir. Ayakkabı soğuk kutu içerisindeki laboratuar krikosu üzerine yerleştirilir ve bir ısı yalıtım kapağı ile sızdırmazlığı sağlanır.

Taban astarındaki sıcaklığın zamana göre ölçülmesi amacıyla, sıcaklık ölçme ucuna bağlı olan ve grafik olarak sıcaklık düşüşünü kaydeden sıcaklık ölçme cihazı kullanılır.

Sıcaklıktaki düşüş, deney parçası soğuk hücreye yerleştirildikten 30 dakika sonra hesaplanır. Elde edilen sıcaklık düşüşü, emniyetli ayakkabılarda ve iş ayakkabılarında 10°C’tan fazla olmamalıdır.

Yere Basma Bölgesinin Enerji Absorpsiyonu

Deney parçası, çelik bir tabla üzerine ökçe ile birlikte yerleştirilir ve deney zımbası ayak giyeceğinin iç tarafından tabanına doğru 5000 N’luk kuvvet elde edilene kadar (10 ± 3) mm/dak deney hızında bastırılır.

Her deney için yük/sıkıştırma eğrisi çizilir ve joule cinsinden enerji absorpsiyonu (E) tayin edilir.

Burada;
F: Newton cinsinden uygulanan sıkıştırma kuvveti,
S: mm cinsinden mesafedir.

İş ve emniyet ayakkabılarında topuğun yere basma bölgesinin enerji absorpsiyonu 20 J’den fazla olmamalıdır.

Ayak Üst Bölümü Koruyucusu

Ayak üst bölümünü koruyucusu, darbe altında ortaya çıkan kuvvetleri tabana, ayak giyeceği burun koruyucusuna ve mümkün olabildiğince ayak yüzey genişliğine yayacak şekilde uygun malzemeden yapılmalıdır.

Emniyet ayakkabılarının 100±2 J değerinde darbe enerjisi altında üst bölümlerindeki açıklık çizelgeye uygun olmalıdır.

Doğru İş Güvenliği Ayakkabısı Seçimi

Yapılan işin özelliklerine göre onlarca farklı türde iş ayakkabısı çeşidi vardır. Yapılan iş için gereken iş ayakkabısı özelliklerini tespit edebilmek için risk analizlerinden faydalanmak gereklidir. Risk analizleri, işyerinde çalışanların maruz kaldığı tehlikeleri ve korunma yöntemlerini ortaya koyan çalışmalardır.

Tehlikeleri ortadan kaldırmak veya etkilerini azaltmak için kullanılacak yöntemlerde öncelikli olarak tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak olmalıdır. Tehlikenin etkisini iş güvenliği ayakkabısı ile azaltmak en son yöntem olarak düşünülmelidir.

Ancak iş güvenliği ayakkabılarının kullanımının mecbur olduğu durumlarda yapılan işin tehlikelerine göre ayakkabı seçimi yapılmalıdır.

Örneğin yapı işlerinde kesinlikle taban ve burun koruyucusu olan ayakkabı türü tercih edilmelidir. Yani S1 P ve S3 tipte çelik burunlu ayakkabı kullanılmalıdır. Ek özellik olarak kış ayları için soğuğa dayanıklı ayakkabılar da tercih edilebilir. güvenlik özelliklerine ek olarak konfor özellikleri de eklemek mümkündür.

Yol inşaatı işlerinde ise sıcak asfalt tehlikesi nedeniyle mutlaka S1 P tip ayakkabılara sıcağa karşı dayanıklılık özelliği eklenerek kullanılmalıdır.

Gıda sektöründe ise mikroorganizma taşınmasını engellemek ve hijyenik ortam oluşturmak için 02 tip ayakkabılar kullanılabilir. Bu tip ayakkabılarda terletme yapmayan ortopedik modeller tercih edilmelidir.

Elektrik işleri için mutlaka yalıtkan özellikte ayakkabı kullanılmalıdır. Bu tür ayakkabılarda kesinlikle metal parçalara yer verilmemelidir.

İş güvenliği ayakkabısı seçerken şu sorulara cevap vermek en doğru ayakkabıyı seçmeye yardımcı olur.

• Taban koruması gerekiyor mu?
• Ortamda kayma riski var mı?
• Elektrik akımı var mı?
• Kimyasal var mı?
• Yüksek ısı var mı?

İş Ayakkabısı Bakımı

İş ayakkabıları çalışma ortamındaki tehlikelerden bağımsız olarak uzun süre sağlıklı bir şekilde kullanmak için temizlik ve bakımlarına dikkat etmek gerekir.

Kimyasal maddelere karşı koruma özelliği olmayan bir ayakkabıyı bulaşması ihtimal olan her türlü kimyasal temizlik maddesinden korumak, temizliği nemli bir bezle silerek yapmak gerekir.

Temizleme esnasında kesinlikle sivri ve keskin cisimler kullanılmamalıdır. Belirli dönemler dahilinde gerekli boyama ve cilalama işlemleri yapılmalıdır.

Yüksek sıcaklığa dayanıklı olmayan tip ayakkabıları yüksek ısıdan uzak tutmaya çalışın. Yoğun bir şekilde ıslanması halinde serin bir ortamda kurumaya bırakın.

Ayakkabıların ezilip özeliklerini kaybetmemeleri için üzerine ağır nesneler bırakmayın.

Çok sıkı ya da ağır bir şekilde giyilen ayakkabılar ayağı terleteceğinden ayaklarda mantara yol açabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle ayağa uygun ölçülerde ve ortopedik iş ayakkabısı tercih edilmeli, başkasının ayakkabısı giyilmemeli, pamuklu çorap giyilmeli ve ayak temizliğine önem verilmelidir.

Bu içerik İsgnedir.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. İsgnedir.com`un belirtmiş olduğu “İçerik Kullanım İzinleri”ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.