Karbonmonoksit (CO) renksiz, kokusuz ve bir zehirli gazdır. Dünya genelinde kimyasal gazlar nedeniyle meydana gelen zehirlenme olayları yaygın olarak karbonmonoksit kaynaklıdır.
Karbonmonoksit Kimyasal Özellikleri
Karbonmonoksit renksiz, tatsız, kokusuz, yanıcı zehirli bir gazdır. Vücuda solunum yolu ile girer ve doğrudan kana geçerek oksijen alımını engeller, zehirlenme ve ölüme neden olur.
Karbonmonoksit fosil yakıtların yani odun, kömür ve gaz sobalarının yetersiz yanması sonucu ortaya çıkar.
- CAS Numarası: 630-08-0
- Kaynama Noktası : -191,5 °C
- Erime Noktası : -205 °C
- Patlama limitleri : %12,5 – %75
Karbonmonoksit Zararları
Karbonmonoksit gazının insan sağlığı açısından en önemli zararı karbonmonoksit zehirlenmesi olarak bilinir.
Karbonmonoksit yani CO vücuda solunduğunda kanla birleşerek oksijenin kana karışmasını engeller. Bir süre boyunca karbonmonoksit gazı solumak vücutta kalıcı hasarlara veya ölüme neden olur.
Karbonmonoksit kokusu, tadı veya rengi olmayan bir gazdır. Bu nedenle önceden fark edilmediği için “Sessiz Katil” benzetmesi de yapılır.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nın, karbonmonoksit için önerilen üst sınır değeri 8 saatlik sürede 9 ppm ve 1 saatte 25 ppm’dir.
CO Bulunma İhtimali Olan İşler
Yanma olayının gerçekleştiği tüm alanlarda karbonmonoksit gazı açığa çıkabilir. Örneğin orman yangınları çok yüksek seviyede karbonmonoksit gazının atmosfere yayılmasına neden olurlar.
Günlük hayatta ise içten yanmalı motorlar, ısınma ve pişirme araçları gibi cihazlar insan sağlığı için daha büyük tehlike oluştururlar. Bunun nedeni, özellikle kapalı veya havalandırmanın yetersiz olduğu alanlarda karbonmonoksit gazının çok hızlı şekilde ölümcül seviyelerde birikmesidir.
Karbonmonoksit, günlük hayatta en fazla aşağıdaki durumlarda ortaya çıkar.
- Araçlar
- Taşınabilir jeneratörler
- Benzinle çalışan aletler (örneğin, doğrama testereleri)
- Yangınlar ve patlamalar
- Doğalgaz ısıtıcıları
- Fırınlar, ocaklar ve kazanlar
- Kaynak makinası
- Sigara dumanı
Ayrıca soğutma amacıyla kullanılan karbonmonoksit tüpleri de önemli bir tehlike kaynağı olarak değerlendirilmelidir.
Kapalı otoparklarda benzinli arabaların karbonmonoksit yayması nedeni ile belli büyüklükteki otoparklarda havalandırma zorunludur.
Karbonmonoksit Bulunma Belirtileri
Yanma işlemi yapılan cihazlarda aşağıdaki durumlar karbonmonoksit varlığını göstermek için işaret olarak değerlendirilir.
- Cihazın çevresindeki lekelenme veya renk değişimi.
- Normalde mavi olan sarı veya turuncu renkli alev.
- Cihazın çok yavaş yanması veya sönmesi.
- Cihaz yandığında odadaki duvar ve pencerelerde yoğuşma veya nem.
- Cihaz açıkken yayılan garip koku.
- Cihaz kabini, havalandırma veya bacasında paslanma veya su damlaması.
Bu belirtiler karbonmonoksit açığa çıktığını kesin olarak göstermez ancak açığa çıkma ihtimalinin sorgulanması gereklidir.
Karbonmonoksit Zehirlenmesi Belirtileri
Karbonmonoksit gazı soluyan kişiler hafif uyuşukluk, durgunluk ve uyuklama hissederler. Bu belirtiler karbonmonoksit zehirlenmesi başladığı anlamına gelir. Bu aşamada kişinin kendi çabasıyla kurtulma şansı vardır.
Karbonmonoksit soluma devam ettikçe titreme, adele kasılması, çene kilitlenmesi ve diş gıcırdatmaları başlar. Gözler bir noktaya dikilir ve ateşlenme başlar. Bu aşamada kişinin hareket kabiliyeti neredeyse tamamen kaybolur, yani kişi hareket edemez. Dolayısıyla bulunduğu ortamdan ayrılması mümkün değildir.
Bir süre daha solumaya devam edilirse solunum ve kalp atışları yavaşlar, vücut ısısı düşer, his ve bilinç kaybolarak ölüm gerçekleşir.
Karbonmonoksit ile ölüm sonrasında dudaklar kızarır ve yüz tebessüm eder hali alır.
En Belirgin Zehirlenme Belirtileri
- Baş Ağrısı ve Baş Dönmesi
- Nefes Alamama
- Mide Bulantısı
- Bilinç Kaybı
- Yorgunluk, Bitkinlik
- Göğüs ve Mide Ağrıları
- Düzensiz Davranışlar
- Görsel Bilincin Kaybolması
Havadaki Oran (Maruz Kalma Süresi) | Zehirlenme Belirtileri |
---|---|
%0.001 | Havadaki ortalama karbonmonoksit oranı |
%0.01 | Kendini belli etmez, etkisi yoktur. |
%0.02 (1.5 saat) | Baş ağrısı ve zehirlenme belirtileri. |
%0.04-0.05 (1 saat) | Baş dönmesi, göz kararması, kusma, bilinç kaybı ve daha fazla maruz kalmada ölüm. |
%0.08-0.1 (1 saat) | Şuur kaybı ve daha fazla süre maruz kalınırsa ölüm. |
%1 (0.5 saat) | HEMEN ÖLÜM |
Karbonmonoksit Zehirlenmesi Nasıl Önlenir ?
Karbonmonoksit zehirlenmesi olaylarını önlemek için öncelikle risk kontrol adımları uygulanarak karbonmonoksit açığa çıkarabilecek cihazlar veya işlemler ortadan kaldırılmalıdır.
Bu gibi cihazları ve işlemleri kullanmak zorundaysak mutlaka cihazların doğru çalıştığından emin olunmalıdır.
Örneğin normalde mavi olması gerekirken sarı veya turuncu renkli yanan bir alev karbonmonoksit açığa çıktığını gösterir. Bu gibi durumlarda cihazlar ve havalandırma kontrol edilmelidir.
Karbonmonoksit zehirlenmesine neden olan en önemli etken ise havalandırmadır. Yetersiz havalandırma sonucu ortamda azalan oksijen, eksik yanmaya neden olarak karbonmonoksit açığa çıkmasına neden olur.
Ayrıca yetersiz havalandırma, ortamda biriken karbonmonoksit gazını dışarı atmayı zorlaştırır. Bu da havadaki karbonmonoksit seviyesinin 25 ppm üstüne çıkarak zehirleme yapmasına neden olur.
Özellikle katı yakıt yanan alanlar ve otoparklar çok iyi havalandırılmalıdır.
Karbonmonoksit zehirlenmesinin önüne geçmek için en basit yöntemlerden biri de karbonmonoksit gaz dedektörü kullanmaktır. Karbonmonoksit gazı, havadan hafif olduğundan genellikle odaların üst, yani tavan kısımlarında toplanır. Bu alanlara yerleştirilen karbonmonoksit gaz algılama cihazları karbonmonoksit zehirlenmesi veya karbonmonoksit patlaması riskine karşı bizleri uyaracaktır.
Tavsiye Yazı : Gaz Algılama Sistemleri
Karbonmonoksit dedektörüne bağlı havalandırma sistemleri ise sadece uyarmakla kalmayıp aynı zamanda havalandırma yaparak havadaki CO oranını da azalabilmektedir.
Karbonmonoksit Risk Kontrol Adımları
Mühendislik Kontrolleri
Yanma işlemlerinin verimliliğini arttırmak, brülördeki sızıntıları onarmak, risk yüksek ise petrolden yerine elektrik enerjisi kullanmak ve benzeri uygulamalar.
Havalandırma
Kapalı alanlarda kullanım için uygun genel havalandırma tasarımının ve uygun şekilde tasarlanmış yerel egzoz havalandırma sistemlerinin (egzoz borusu egzoz sistemleri gibi) kullanılması ile CO birikmesini önleyin.
İzolasyon, Ayırma
Çalışanları, karbonmonoksit tehlikesi bulunan alanlardan uzaklaştırın.
İzleme
CO maruz kalma riski olan yerlerde CO seviyeleri izlenmelidir.
Eğitim
Çalışanlara CO zehirlenmesi önleme yolları, belirtileri ve ilk yardımın nasıl yapılacağı öğretilmelidir.
Etiketleme ve Uyarı
Karbonmonoksit maruziyet riski bulunan alanlarda uygun uyarı levhaları yerleştirin.
Karbonmonoksit Zehirlenmesi Tedavisi
Çevrenizde biri veya kendiniz yukarıda belirtilen karbonmonoksit zehirlenmesi belirtilerden herhangi birine sahipse hemen temiz hava almasını sağlamalısınız.
Bu sırada kişiyi sabit ve sıcak tutarak kandaki oksijen ihtiyacını azaltarak daha kolay temizlenmesini sağlayabilirsiniz.
Kesinlikle ortamda ateş yakmayın. Ortamda bulunan gazlı cihazları tamamen kapatın.
Eğer kişi nefes almakta zorlanıyorsa solunum maskesi ile nefes almasına yardımcı olmalısınız.
En kısa sürede en yakın sağlık kuruluşuna götürmeli veya 112 Acil Çağrı Merkezi’ni arayarak destek istemelisiniz.
Karbonmonoksit Taşıma ve Depolama Yöntemleri
Karbonmonoksit gazı, sarı renkli gaz tüpleri ile taşınır. Karbonmonoksit tüpleri taşınmadan önce yetkili mühendisler tarafından gaz tüplerinin muayeneleri yapılmış ve taşımaya uygun oldukları belgelenmiş olmalıdır.
Tavsiye Yazı: Kimyasal Maddelerin Depolanması
Taşıma yapan çalışanların tamamının karbonmonoksit hakkında eğitim almış olmaları ve kişisel koruyucu donanım kullanmaları gereklidir.
Karbonmonoksit taşıma işi sırasında asla tek başına çalışma yapılmamalıdır. Ayrıca tüplerin yakınında sigara içilmesi de önlenmelidir.
Kıvılcım, açık alev, sıcak yüzeyler ve statik elektrik gibi ısı ve tutuşma kaynaklarını ortadan kaldırın.
Gaz tüpleri, serin, kuru, sıcaklık kontrollü, iyi havalandırılmış, doğrudan güneş ışığı almayan, ısı ve tutuşma kaynaklarından uzakta, yanıcı ve yanıcı maddelerden arındırılmış yangına dayanıklı bir alanda depolanmalıdır.
Bu içerik İsgnedir.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. İsgnedir.com`un belirtmiş olduğu “İçerik Kullanım İzinleri”ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.