Matris (L-Tipi Matris) risk analizi yöntemi, iş sağlığı ve güvenliği risk değerlendirmesinde yaygın olarak kullanılan sistematik yöntemlerden biridir. Bir riskin gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi sonucunda ortaya çıkaracağı şiddet derecesi gibi iki faktör değerlendirilerek bir risk ölçüm değeri elde edilir.
Matris Nedir ?
Matris, matematikte dikdörtgen sayılar tablosu veya daha genel bir açıklamayla, toplanabilir veya çarpılabilir soyut miktarlar tablosu olarak tanımlanabilir. Matematiksel işlemlerde kullanılan çok farklı çeşitlerde matris tabloları vardır ancak risk analizi yöntemi olarak L tipi matris tabloları kullanılır.
Matris Risk Analizi Nasıl Yapılır ?
Matris risk analizi, en basit sistematik yöntemlerden biri olması nedeniyle ülkemizde en çok kullanılan risk değerlendirme yöntemidir. Özellikle az ve orta tehlikeli işler için tercih edilen bu yöntem, bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi durumunda sonucunun derecelendirilmesi mantığına dayanır.
Matris risk değerlendirmesi, büyük oranda risk değerlendirmesi yapan kişinin veya ekibin öngörülerine dayanır. Bu nedenle karmaşık sistemlerin analizi için kullanılması hatalı sonuçlar verecektir. Aynı şekilde basit sistemler veya işlemler için kullanıldığında da, risk değerlendirmesi yapan kişinin bilgi ve tecrübesine göre farklı sonuçlar verebilir. Bu nedenle az ve orta tehlikeli işlerde basit sistemler için kullanılması idealdir.
Matris risk analizi yapmadan önce çeklist risk değerlendirme yöntemi ile ön kontrol yapılıp daha etkin bir değerlendirme yapılabilir.
Matris yönteminde risklerin derecelendirilmesi, risklerin ortaya çıkma olasılığı ve oluşturduğu etkinin sayısal değerlerinin çarpımı ile yapılır. Yani kısaca risk; olasılık ve etki değerlerinin çarpımıdır.
Risk = Olasılık x Etki
Risk değerinin hesaplanması ve risklerin sınıflandırılması için öncelikle bir olasılık tablosu, etki tablosu ve risk derecelendirme tablosu oluşturulmalıdır. Bir çok matris risk analizi çalışması 5’li sistem kullanılarak yapılır yani olasılık ve etkiler 5 kısımda derecelendirilir. Ancak bu derecelendirmenin kesin bir kuralı olmayıp ihtiyaca göre 4, 6 veya 10’lu gibi derecelendirme sistemi de kullanılabilir. Bu tamamen risk analizi yapan kişi veya kuruluşun tercihine göre değişebilir.
Örnek Etki Derecelendirme Tablosu
| ETKİ | DERECELENDİRME | PUAN |
|---|---|---|
| ÇOK HAFİF | İş Saati Kaybı Yok – Sadece İlkyardım | 1 |
| HAFİF | İş Günü Kaybı Yok – İlkyardım veya Tıbbi Tedavi | 2 |
| ORTA | İş günü Kayıplı Kaza – Hafif Yaralanma | 3 |
| CİDDİ | Uzuv Kaybı, Ağır Yaralanma – Uzun Süreli Tedavi | 4 |
| ÇOK CİDDİ | Ölüm, Çevresel Felaket | 5 |
Örnek Olasılık Derecelendirme Tablosu
| OLASILIK | PUAN |
|---|---|
| Neredeyse Mümkün Değil (Yılda Bir) | 1 |
| Az Olasılıkla (Yılda Birkaç Kez) | 2 |
| Olasılık Dahilinde (Ayda Bir) | 3 |
| Yüksek Olasılık (Haftada Bir) | 4 |
| Kaçınılmaz (Her Gün) | 5 |
Yukarıdaki örnek derecelendirme tabloları 5’li sistem için hazırlanmıştır. Bu iki tablo kullanılarak aşağıdaki 25 bölümden oluşan risk matrisi tablosu ortaya çıkacaktır.
Örnek Risk Matrisi Tablosu
| ETKİ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| PUAN | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |
| 1 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |
| 2 | 2 | 4 | 6 | 8 | 10 | |
| OLASILIK | 3 | 3 | 6 | 9 | 12 | 15 |
| 4 | 4 | 8 | 12 | 16 | 20 | |
| 5 | 5 | 10 | 15 | 20 | 25 |
Bu tabloda yer alan 1’den 25’e kadar puanlar her riskin puanını göstermektedir. Bu puanları, kuruluşun kararına göre derecelendirerek riskleri sınıflandırmak gereklidir.
Örneğin;
⇒ 1 ve 2 puan ; Kabul edilebilir, Önlem gerektirmeyen risk
⇒ 3, 4 ve 6 puan ; Dikkat edilmesi gereken, Uzun dönemde önlem alınabilecek risk
⇒ 5, 8, 9 ve 10 puan; Önemli, Kısa sürede önlem alınması gereken risk
⇒ 12, 15 ve 16 puan; Yüksek derecede önemli, Derhal önlem alınması gereken risk
⇒ 20 ve 25 puan; Kabul edilemez, Önlem alınmadan işe başlanmaması gereken risk
Bu puanlama tamamen şirketin kendi değerlendirmesi sonucunda oluşturulmalıdır. Örnekte dikkat edilmesi gereken risk olarak düşünülen 3 ve 4 puanlı riskler farklı bir işletme için kabul edilebilir risk olarak değerlendirilebilir. Ayrıca burada 5 puanlı riskler için “Önemli Risk” tanımı yapılmasının nedeni ölümcül etkiye sahip olması veya çok sık tekrar etmesidir. Sonucunda ölüm olan bir risk, düşük ihtimalli bile olsa önemlidir.
Yukarıdaki 5’li sisteme benzer şekilde 7’li sistemde de matris risk analizi yapılabilir.
Örnek 7’li Etki Derecelendirme Tablosu
| ETKİ | DERECELENDİRME | PUAN |
|---|---|---|
| ZARARSIZ | İş Saati Kaybı veya Tedavi Yok | 1 |
| ÇOK HAFİF | İş Saati Kaybı Yok – Sadece İlkyardım | 2 |
| HAFİF | İş Günü Kaybı Yok – İlkyardım veya Tıbbi Tedavi | 3 |
| ORTA | İş Günü Kayıplı Kaza – Hafif Yaralanma | 4 |
| ÖNEMLİ | İş Günü Kayıplı Kaza – Önemli Yaralanma | 5 |
| CİDDİ | Uzuv Kaybı, Ağır Yaralanma – Uzun Süreli Tedavi | 6 |
| ÇOK CİDDİ | Ölüm, Çevresel Felaket | 7 |
Örnek 7’li Olasılık Derecelendirme Tablosu
| OLASILIK | PUAN |
|---|---|
| Neredeyse Mümkün Değil (Yılda Bir) | 1 |
| Az Olasılıkla (Yılda Birkaç Kez) | 2 |
| Olasılık Dahilinde (Ayda Bir) | 3 |
| Muhtemelen (Ayda Birkaç Kez) | 4 |
| Yüksek Olasılık (Haftada Bir) | 5 |
| Kaçınılmaz (Her Gün) | 6 |
| Sürekli (Günde Birkaç Kez) | 7 |
Örnek Risk Matrisi Tablosu
| ETKİ | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| OLASILIK | PUAN | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 1 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | |
| 2 | 2 | 4 | 6 | 8 | 10 | 12 | 14 | |
| 3 | 3 | 6 | 9 | 12 | 15 | 18 | 21 | |
| 4 | 4 | 8 | 12 | 16 | 20 | 24 | 28 | |
| 5 | 5 | 10 | 15 | 20 | 25 | 30 | 35 | |
| 6 | 6 | 12 | 18 | 24 | 30 | 36 | 42 | |
| 7 | 7 | 14 | 21 | 28 | 35 | 42 | 49 |
Her bir risk puanını ifade eden risk tanımı, şirket tarafından belirlenmelidir.
Matris risk değerlendirme yöntemi ile yapılan risk analizlerinin güvenilirliğini arttırmak için birden fazla kişi tarafından yapılan puanlamaların ortalamasını alarak puanlama yöntemi de kullanılabilir.
Matris Yönteminin Faydaları
Matris yöntemi, en başta da ifade edildiği gibi kullanımı çok kolay bir yöntemdir. Bir çok iş kolu için özel uzmanlık veya eğitim gerektirmeyen, sadece matematiksel işlemler kullanarak yapılan bir risk analizi yöntemidir. Basit ve kolay yapılabilir olması, hızlı hazırlanmasını da sağlayıp ön risk analizi çalışması olarak kabul görmesini sağlar.
Yeni başlayan bir iş için öncelikle matris metodu ile risk analizi yapıp daha sonra daha sistematik bir yöntem ile çalışma desteklenebilir. Bu sürede riskler kontrol altına alınmış olup öngörülemeyen kazaların da önüne geçilmiş olunur.
Kolay ve hızlı olmasının yanında matris yönteminin hesaplamalara ve geçmiş verilere dayanmayan yapısı nedeniyle karmaşık sistemlerde ve çok tehlikeli olarak değerlendirilen işlerde kullanılması çoğu kez dezavantaj oluşturur. Ayrıca hesaplamalara ve geçmiş verilere dayanmayan yani subjektif olması nedeniyle risk analizi yapan kişilere göre farklı sonuçlar elde edilir. Bu da yöntemin tutarlılığına gölge düşüren bir durumdur.
Matris Risk Analizi Nerelerde Kullanılır ?
Matris risk değerlendirme yöntemi tüm az tehlikeli sınıfta yer alan işlerde ve işyerlerinde sorunsuz olarak kullanılabilir. Bu tür işyerlerinde meydana gelen kazaların az olması ve geçmişte tutulan veri olmaması nedeniyle diğer sistematik yöntemlere göre matris yöntemi daha kolay ve sağlıklı sonuç verecektir.
Tehlikeli olarak kabul edilen ancak kimyasal malzeme, yoğun elektrik işleri vb. faaliyetler içermeyen küçük işletmeler gibi yerlerde de matris risk analizi kullanımı oldukça doğru sonuç verir. Örneğin tehlikeli sınıfta yer alan bir berber veya eczane için matris risk değerlendirme yöntemi kullanılabilir.
Tavsiye Yazı: Matris Risk Değerlendirme Örnekleri