Risk yönetimi, bir işyerinde çalışanlara veya çalışma alanlarına yönelik tehditleri tanımlama, değerlendirme ve kontrol etme sürecidir. Bu tehditler yasal yükümlülükler, teknoloji sorunları, stratejik yönetim hataları, kazalar ve doğal afetler veya finansal belirsizlikler gibi çeşitli kaynaklardan kaynaklanmaktadır. Ancak bu yazıda biz iş güvenliği kapsamındaki risk yönetimi yöntemlerini açıklayacağız.
Başarılı bir risk yönetimi programı, bir işyerinin karşı karşıya olduğu tüm riskleri göz önünde bulundurmasına yardımcı olur. Risk yönetimi aynı zamanda riskler arasındaki ilişkiyi ve bunların stratejik hedefler üzerindeki etkilerini de inceler.
Risk Yönetimi Neden Önemlidir?
Risk yönetiminin önemini kavramak için risk kavramını doğru yorumlamak ve riskleri yönetmenin ne anlama geldiğini benimsemek gerekir. En basit tanım olarak baktığımızda risk, işyerinde bulunan tehlikelerin zarar verme ihtimalini ifade eder. Risk yönetimi ise bu risklerin sürekli olarak önemsenmeyecek seviyede tutulması veya farklı fırsatlara dönüştürülmesi sürecidir.
Risk yönetimi bazen sadece tehlikeyi ortadan kaldırma ile sınırlı kalabilir, örneğin çalışma alanındaki bir çukur tamamen ve kalıcı olarak kapatılarak tehlike tamamen ortadan kaldırılabilir. Ancak sürekli kullanılan ekipmanların oluşturduğu riskler düzenli olarak kontrol edilerek kontrol altında tutulmalıdır.
Bununla beraber dinamik çalışma ortamlarında düzenli veya düzensiz olarak sürekli yeni tehlikeler oluşabilir veya mevcut tehlikeler yeni risklere neden olabilir.
Kapsamlı bir risk yönetimi sistemi ile mevcut tehlikeler ve zaman içinde karşılaşabileceğimiz tehlikeler başarı ile yönetilebilir.
Risk Yönetimi Adımları Nelerdir ?
Risk yönetimi ile ilgili çok çeşitli kaynaklara erişmek mümkündür. Ancak risk yönetim süreci aşamaları için referans alınacak en bilinen kaynaklardan biri ISO 31000 standardıdır. ISO 31000:2018 Risk yönetimi – Kılavuzlar olarak adlandırılan bu standart, Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu tarafından geliştirilmiştir.
ISO 31000, her türlü kuruluş tarafından kullanılabilecek bir risk yönetimi sürecinin ana hatlarını çizer ve risklerin tanımlanması, değerlendirilmesi ve yönetilmesi için aşağıdaki risk yönetimi aşamalarını içerir:
- Tehlikeleri tanımlamak
- Riskleri analiz etmek
- Riskleri değerlendirmek ve kontrol etmek
- Kayıt oluşturmak
- Risk kontrollerinin sonuçlarını izlemek ve gerekirse yeniden analiz etmek
Bu risk yönetimi adımları başlangıçta basit olarak görülebilir ancak yeni başlayanlar için son derece karmaşık bir süreç haline gelebilir. Bu nedenle risk yönetimi sürecinin tüm aşamaları bir ekip tarafından yürütülmelidir.
Tehlikeler Nasıl Tanımlanır?
Tehlikeleri belirlemek için farklı sistematik yöntemler olsa da en pratik yöntem çalışma ortamında etrafa bakmaktır. İşyerinde etrafınıza bakın ve neyin zarar verebileceğini düşünün.
Tehlike olarak tanımladığımız faaliyet, ekipman vb. gibi kavramlara tehlike kaynağı adı da verilir.
Örneğin; elektrik enerjisi ve elektrikli aletler tehlike kaynağıdır.
Tehlike kaynakları, uygunsuz durum veya davranışlarla birleşerek riskleri oluştururlar. Bir çalışma alanında ilk akla gelen tehlike kaynaklarına örnek verecek olursak;
- İşyerinde yürütülen tüm faaliyetler ve işlemler
- Üretim yöntemleri
- İş ekipmanları
- El aletleri
- Kullanılan kimyasal maddeler
- Elektrik ve elektrikli aletler
- Ortamın fiziksel ve ergonomik özellikleri
- Çevredeki işyerleri ve diğer alanlar
- Yanıcı maddeler
Elle taşıma, kimyasal madde kullanımı ve işle ilgili stres nedenleri gibi sağlığa yönelik tehlikeleri düşünün.
Her tehlike için çalışanların, yüklenicilerin, ziyaretçilerin veya halkın nasıl zarar görebileceğini düşünün.
Tavsiye Yazı: Tehlike ve Risk Arasındaki Farklar
Riskler Nasıl Analiz Edilir?
Tehlikeleri belirledikten sonra, birinin zarar görme ihtimalinin ne kadar olduğuna ve sonucun ne kadar ciddi olabileceğine karar vermek gereklidir. Bu çalışmaya risk analizi veya risk değerlendirmesi adı verilir.
Risk analizi yapan ekibin her risk için tek tek aşağıdaki gibi bazı sorulara cevaplar araması doğru bir yaklaşımdır:
- Kim ve nasıl zarar görebilir?
- Riskleri kontrol etmek için halihazırda ne yapıyorsunuz?
- Riskleri kontrol altına almak için başka ne gibi önlemler almanız gerekir?
- Riske neden olan faaliyeti kimin gerçekleştirmesi gerekiyor?
- Riske neden olan faaliyete ne zaman ihtiyaç duyuluyor?
Risk analizi hakkında daha detaylı bilgi için risk değerlendirme rehberi yazımızı okuyabilirsiniz. Ayrıca sitemizde indirip faydalanabileceğiniz risk değerlendirme örnekleri de mevcuttur.
Risk Kontrolü
Belirlenen ve analizi yapılan risklerin yönetilmesi amacıyla 6 adımdan oluşan risk kontrol hiyerarşisi uygulanmalıdır.
Bu 6 adım aşağıdakilerden oluşur:
- Ortadan Kaldırma: Risk kaynağını tamamen ortadan kaldırmak. Örneğin, tehlikeli bir maddeyi kullanmamak.
- Yerine Koyma: Daha az riskli malzeme veya işlemle değiştirmek. Örneğin, daha az tehlikeli bir kimyasalı tercih etmek.
- Ayırma: Tehlikeli durumları işyerinin diğer alanlarından veya çalışanlardan fiziksel olarak ayırmak. Örneğin, gürültülü makineleri ayrı bir odada çalıştırmak.
- Mühendislik Yöntemleri: Riskleri azaltmak için teknik çözümler kullanmak. Örneğin, emniyet kalkanları veya havalandırma sistemleri eklemek.
- İdari Kontroller: İş prosedürlerini değiştirerek veya çalışma saatlerini düzenleyerek riskleri azaltmak. Örneğin, çalışanlara yeterli mola vermek veya iş rotasyonu yapmak.
- Kişisel Koruyucu Donanım kullanımı: İş güvenliği gözlükleri, kulak koruyucular, eldivenler gibi kişisel koruyucu ekipmanlar kullanarak çalışanları korumak.
Risk kontrolü aşamasında tüm riskleri ortadan tamamen kaldırmak beklenmez ancak tüm risklerin işyeri için kabul edilebilir sınırlara indirilmesi gereklidir.
Kayıt ve Dokümantasyon
Risk yönetiminin temel unsurlarından birisi de düzenli kayıt tutulması ve kayıtların incelenmesidir. Risk yönetimi sürecinin tüm aşamaları kayıt altına alınmalıdır.
Risk yönetimi süreci için bulunması gereken ilk doküman, risk yönetimi sürecinin detaylarını içeren bir risk yönetimi prosedürü oluşturmaktır. Risk yönetimi prosedürü ile risk yönetimi aşamalarının işyerindeki uygulama detayları belirlenir ve yazılı hale getirilir.
- Tehlikeler kim tarafından ve nasıl belirlenecek?
- Riskler hangi yöntemle ve kimler tarafından analiz edilecek.
- Risk kontrol adımları kimler tarafından hangi yöntemlerle belirlenip yürütülecek.
- Kayıtlar nasıl oluşturulup saklanacak.
- Tehlike ve riskler hangi aralıklarla ve hangi yöntemlerle kontrol edilecek.
Risk yönetimi prosedürü ile en azından yukarıdaki adımlarda detaylı bir planlama yapılmış olmalıdır.
Bununla beraber, kayıt ve dokümantasyon adımında yapılan her faaliyet için mutlaka kayıt tutulmalıdır. Bu kayıtlar, risk yönetimi sürecinin etkinliğini değerlendirme, sürekli iyileştirme yapma ve yasal yükümlülüklerin yerine getirildiğinin kanıtı olarak önem taşır.
Sonuçların İzlenmesi ve Yeniden Değerlendirme
Sonuçların İzlenmesi ve yeniden değerlendirme, risk yönetimi sürecinin önemli bir aşamasıdır. Risk kontrol adımlarının riskleri kabul edilebilir seviyelere indirip indirmediği veya yeni tehlike ve risklerin oluşup oluşmadığı düzenli olarak kontrol edilmelidir.
Ayrıca, belirli durumlar yeniden tehlike kaynaklarının belirlenmesini ve risk analizinin yapılmasını gerektirebilir. Bu durumlar şunları içerebilir:
- Yeni bir yöntem veya ekipmanın mevcut olması,
- İşyeri koşullarının değişmesi,
- Kullanılan madde veya ekipmanın değişmesi,
- Daha önce fark edilmeyen bir sorunun bildirilmesi,
- Bir iş kazasının meydana gelmesi.
Bu gibi yeniden değerlendirme gerektiren durumlar olduğunda, risk yönetimi süreci tekrar başlatılmalıdır. Bu, tehlike kaynaklarının yeniden belirlenmesi, risklerin yeniden analiz edilmesi ve gerekirse yeni risk kontrol adımlarının belirlenip uygulanmasını içerir. Sürekli izleme ve değerlendirme, işyerindeki risk yönetiminin etkinliğini artırır ve potansiyel tehlikelerin önlenmesine yardımcı olur.
Risk Değerlendirmesi ve Risk Yönetimi Arasındaki Farklar
Risk yönetimi, tehlikelerin belirlenmesi ile başlayıp oluşabilecek risklerin analiz edilerek risk kontrol adımlarının uygulanması ve bazı durumlarda yeni fırsatların belirlenmesini de içeren geniş kapsamlı bir süreç olarak ifade edilebilir. Bu süreç, bir organizasyonun karşılaşabileceği riskleri sistematik bir şekilde ele alır, bu risklerin işletme üzerindeki etkilerini değerlendirir ve riskleri minimize etmek veya kabul edilebilir seviyelere indirmek için stratejiler geliştirir.
Risk değerlendirmesi ise bu sürecin sadece bir adımı olarak düşünülebilir. Risk değerlendirmesi, belirli bir tehlikenin veya bir dizi tehlikenin neden olabileceği risklerin belirlenmesi, bu risklerin ne kadar ciddi olduğunun analiz edilmesi ve bu risklerin nasıl yönetilebileceğinin belirlenmesi sürecidir. Risk değerlendirmesi, risk yönetimi sürecinde alınacak önlemlerin belirlenmesinde kritik bir rol oynar ve işletmelerin tehlikeleri proaktif bir şekilde yönetmelerini sağlar. Bu nedenle, risk değerlendirmesi, genel risk yönetimi stratejisinin önemli bir bileşenidir ve işletmelerin riskleri etkin bir şekilde yönetebilmeleri için düzenli olarak yapılması gerekir.