Tüm canlılarda olduğu gibi insan vücudu da belirli sıcaklıklar arasında sağlıklı çalışabilmektedir. Çalışabilmektedir diyoruz çünkü insan vücudunun da tıpkı bir makine gibi olması gereken alt – üst sıcaklık değerleri ve en uygun sıcaklık değeri vardır. İnsan vücudunun tüm işlevlerini normal şekilde yerine getirebilmesi için 30 – 40 derece arası sıcaklıkta olması gereklidir. En uygun sıcaklık ise yaklaşık 36,7 derecedir.
İnsan vücudunun sıcaklığını değiştiren en önemli etken yaz aylarında maruz kalınan aşırı sıcak havalardır. Aşırı sıcak havaların sağlık üzerine bir çok olumsuz etkisi vardır. Bunlar kısaca değinmeye çalışacağız.
Güneş veya Sıcak Çarpması
Sıcak çarpması, aşırı sıcağa maruz kalma sonucu vücut sıcaklığını ayarlayan terleme mekanizmasının bozulması sonucunda vücut sıcaklığının 10-15 dakika içerisinde 40-41°C üstüne çıkması ve düşürülememesi olarak tanımlanan bir rahatsızlıktır.
Güneş veya sıcak çarpması acil olarak tedavi edilmezse kalıcı hasara veya ölüme neden olabilir. Bilinç kaybından önce tedaviye başlanması durumunda iyileşme şansı oldukça yüksektir.
Belirtileri; 39°C’ nin üzerinde ateş, derinin kuru, kırmızı ve sıcak olması, bulantı, kusma, baş ağrısı, baş dönmesi, göz çukurlarının belirginleşmesi ve görme netliğinin bozulmasıdır. Sıcak çarpması vakalarında kişi terlemez ve komaya kadar gidebilen bilinç bulanıklığı veya kaybı vardır.
İlk yardım olarak kişi hemen serin ve hava akımı olan bir yere alınmalı, sıkı giysileri gevşetilmeli, soğuk su veya soğutucularla (vantilatör, klima vb.) soğutulmaya çalışılmalı, kesinlikle içmesi için sıvı verilmemeli ve en yakın sağlık kuruluşuna götürülmeli yada 112 aranarak yardım istenmelidir.
Tavsiye Yazı: Güneş Çarpması Belirtileri
Sıcak Bitkinliği
Sıcak bitkinliği, uzun süre aşırı sıcağa maruz kalma ve yeterli miktarda sıvı almamaya bağlı su ve mineral kaybı olarak tanımlanır. Genelde yaşlılarda, yüksek tansiyonu olanlarda ve güneş altında çalışan kişilerde görülür.
Belirtileri; aşırı terleme, yorgunluk, halsizlik, bayılma hissi, nabız hızlanması ve ateş yükselmesidir. Sıcak bitkinliği yaşayan kişilerin derileri soğuk ve nemlidir, nabızları hızlı ancak zayıf atar, solunumları hızlı fakat yüzeyseldir, bilinçleri açıktır.
Sıcak bitkinliği, güneş çarpmasına göre daha hafif bir rahatsızlık olup hayati tehlikesi yoktur. Doğru ve zamanında ilkyardım yapılırsa hızla düzelir.
İlk yardım olarak sıcak bitkinliği yaşayan kişi serin bir yerde giysileri gevşetilip, sırt üstü yatırılarak dinlendirilir. Islak havlu veya bezle serinletilmeye çalışılır. Bol miktarda sıvı verilir; özellikle de vücudun ihtiyacı olan mineralleri hızlıca alabilmesi için tuzlu ayran içirilir. Ancak tansiyon ve tuz konusunda rahatsızlığı olanlara tuzlu ayran içirilmemesi gereklidir.
Kişinin durumunun düzelmemesi halinde mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulmalı ya da 112 aranarak yardım istenmelidir.
Tavsiye Yazı : 112’yi Ararken Nelere Dikkat Edilmelidir ?
Sıcak Krampları
Sıcak havalarda yoğun beden gücü ile çalışma veya spor aktiviteleri nedeniyle terlemeye bağlı olarak vücutta hızlı bir su ve tuz (sodyum, potasyum) kaybı meydana gelir. Vücuttaki tuz seviyesinin düşmesi kaslarda kramplarına neden olabilir.
Sıcak krampları aynı zamanda sıcak bitkinliğinin de belirtilerinden birisidir. Genellikle karın, bacak ve kol kaslarının fiziksel aktivite sırasında istemsiz ve şiddetli ağrıması şeklinde meydana gelir.
Sıcak krampları için tıbbi tedaviye gerek yoktur, kişinin yaptığı aktivite durdurulmalı sakin ve serin bir yerde oturtulmalıdır, meyve suyu veya mineralli içecekler içirilmelidir.
Kramp meydana geldikten sonra en az birkaç saat fiziksel aktivitede bulunulmamalı, kişinin genel durumunun düzelmemesi halinde mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulmalı ya da 112 aranarak yardım istenmelidir.
Güneş Yanıkları
Güneş yanıkları, uzun süre doğrudan güneş ışığına maruz kalındığında meydana gelen bir deri rahatsızlığıdır. Özellikle yaz aylarında güneşin en tepede olduğu saatlerde korumasız olarak güneş ışığına maruz kalındığında etkisini gösterir.
Güneş yanıklarında deri kızarık, ağrılı ve aşırı derecede sıcaktır. Eğer etkilenen kişide ateş, deride su toplanması ve şiddetli ağrı varsa veya 1 yaşından küçükse en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Güneş yanığından korunmak için güneş ışığına maruz kalmaktan kaçınılmalı, güneş yanığı olan yerler soğuk su ile silinmeli, etkilenmiş bölgelere nemlendirici tıbbi losyon sürülmelidir.
Yağ, salça, yoğurt ve diş macunu vb. maddeler kesinlikle sürülmemeli, su toplayan bölümler patlatılmamalıdır.
Sıcak Döküntüsü (İsilik)
Sıcak döküntüsü, sıcak ve nemli havalarda aşırı terlemeye bağlı olarak derinin tahriş olmasıdır. Her yaşta görülmekle birlikte sıklıkla bebeklerde görülür.
Belirtileri küçük kızarıklıklar şeklindedir. Genelde boyun, sırt, göğüs, dirsek iç yüzü, kasık gibi terleyen ve az hava alan kıvrım yerlerinde görülür.
Kızarık bölgeler kuru tutulmalı, daha serin ve daha az nemli bir ortam sağlanmalıdır.
Güneşin Geç Dönem Etkileri
Güneş ışınlarının belirtilerini hemen gösteren etkileri olduğu gibi belirtilerini uzun sürede gösteren etkileri de mevcuttur. Bu etkilerden en bilinenleri ciltte erken yaşlanma, gözde katarakt gelişimi, deri kanseri ve güneş lekelerinin ortaya çıkması gibi etkilerdir.
Güneşin bu tür etkilerinden korunmak için güneş ışığına maruz kalınma sürelerinin dengeli olması, aşırı sıcak havalarda ve öğle saatlerinde güneş altında korumasız bulunulmaması gerekir.
Sıcak Ödemi
Sıcak ödemi , aşırı sıcağa maruz kaldıktan sonra ilk birkaç gün içerisinde ayak bilekleri ve ellerde oluşan şişmelerdir. Sıcak ödemi deri damarlarının genişlemesi sonucu meydana gelir. Ayrıca sıcak stresine bağlı olarak bazı hormonların (aldesteron ve ADH) etkisinin artması da etkili olabilir.
Tedavi gerektiren bir durum olmayıp sıcağın etkileri azaldığında veya serin bir ortama geçildiğinde normale dönecektir.
Aşırı Sıcak Havalarda Korunmak İçin Neler Yapılmalıdır
⇒ Günün en sıcak saatlerinde (10.00-16.00) mecbur kalınmadıkça dışarı çıkılmamalıdır.
⇒ Dışarıda çalışması gereken kişiler mümkün oldukça güneş altında korunmasız kalmamaya, aşırı hareketlerden kaçınmaya, sık sık tuz içeren sulu gıdalar almaya dikkat etmelidirler.
⇒ Dışarıda bulunulduğunda açık renkli, hafif, bol ve sıkı dokunmuş kumaşlardan yapılan giysiler tercih edilmeli; geniş kenarlı ve hava delikleri olan şapka giyilmeli ve güneşin zararlı ışınlarından koruyan güneş gözlüğü kullanılmalıdır.
⇒ Güneş ışınlarının dik geldiği saatlerde (10.00-16.00) denize girilmemeli ve güneşlenilmemelidir. Bu saatlerin dışında denize girmek isteyenler güneşten koruyucu krem (en az 15 koruma faktörlü) kullanmalı, şapka ve gözlük gibi gerekli koruyucu önlemleri almalı ve uzun süre kesintisiz güneşlenmemelidir.
⇒ Yoğun fiziksel aktivite ve spor yapmak için sabah ve akşam saatleri tercih edilmeli, her bir saatlik spor için en az 2-4 bardak sıvı alınmalıdır. Ağır fizik aktivitelerden kaçınılmalıdır.
⇒ Bebek, çocuk, engelliler ve hayvanlar kapalı ve park etmiş araçlarda kesinlikle bırakılmamalıdır. Araçların iç ısıları, klima olsa dahi park edildikten çok kısa süre sonra yükselmektedir. Araç terk edilirken herkesin dışarı çıktığından emin olunmalıdır.
⇒ Kapalı alanlar iyi havalandırılmalıdır.
⇒ Güneş gören pencereler perde vb. güneşliklerle gölgelendirilmelidir.
⇒ Vücut ısısının yükselmemesi için sık sık duş alınmalı; bunun mümkün olmadığı durumlarda ayaklar, eller, yüz ve ense soğuk suyla ıslatılmalı veya silinmelidir.
⇒ Susuzluk hissi olmasa bile her gün en az 2-2,5 litre (12-14 su bardağı) sıvı tüketilmelidir.
⇒ Kahvaltıda az yağlı peynirler, zeytin ve taze sebzeler bulunmalı, kafein içeren içecekler yerine de süt, meyve suyu, ıhlamur ve kuşburnu gibi bitki çayları tercih edilmelidir.
⇒ Yağlı besinlerin ve yağda kızartmaların tüketiminden kaçınılmalı; yemeklerde bitkisel sıvı yağlar kullanılmalıdır. Yemekleri pişirirken kızartma ve kavurma yerine haşlama, ızgara, kendi suyunda veya az suda pişirme gibi sağlıklı pişirme yöntemleri uygulanmalıdır.
⇒ Vücut direncini artırmak ve vücudun yeterli miktarda vitamin ve mineral almasını sağlamak için bol miktarda sebze ve meyve tüketilmelidir.
⇒ Terleme ile artan sıvı ve mineral kaybının önlenmesi için her zamankinden daha fazla miktarlarda sıvı alınmalıdır.
⇒ Sıvı alımında su içmek esas olmakla beraber, su dışı sıvı alımında kahve, çay ve gazlı içecekler yerine süt, ayran ve meyve suyu gibi içecekler tercih edilmelidir. Eğer doktor tarafından sıvı alımı kısıtlanmış veya idrar söktürücü ilaç kullanılması söz konusu ise ilgili doktora başvurmak gerekir.
⇒ Mide kramplarına neden olabileceği için çok soğuk ve buzlu içecekler tercih edilmemelidir.
⇒ Kafein, alkol ve fazla miktarda şeker içeren içecekler vücuttan daha fazla sıvı kaybına yol açtığı için tüketilmemelidir.
⇒ Dışarıda ve açıkta satılan yiyeceklerin, tüketiminden kaçınılmalı, çabuk bozulma riski olan besinler (et, yumurta, süt, balık vb.) açıkta bekletilmemeli, besinlerin hazırlanması ve pişirilmesi aşamalarında hijyen kurallarına özen gösterilmelidir.
Tavsiye Yazı : Aşırı Sıcaklarda Alınması Gereken Önlemler