İş kazası sıklık hızı ve iş kazası ağırlık oranı, iş kazalarının sonuçlarının yorumlanmasında yapılan iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının başarı derecesinin ölçülmesinde ve alınacak önlemlere karar verme konusunda büyük önem taşır. Bu sonuçlara ulaşmak için çeşitli yöntemler ve kabul edilen değerler vardır.
İş kazası sıklık oranı ve ağırlık oranı hesabı yapabilmek için öncelikle işletmenin iş kazalarını doğru ve eksiksiz şekilde kayıt altına alıyor olması gereklidir. Bu konuda daha önce paylaştığımız yazıları okuyabilirsiniz.
Tavsiye Yazı : İş Kazası Kayıtları Nasıl Tutulur ?
Sıklık hızı ve ağırlık oranı hesabı yapabilmek için hesaplama yapılacak işyeri veya çalışan grubu için şu bilgilerin bilinmesi gereklidir;
- Hesaplama yapılacak dönem içindeki iş kazası sayısı.
- İş kazası nedeniyle yaşanan iş gücü kayıpları, gün olarak.
- Toplam çalışan sayısı.
- Dönem içinde toplam çalışma olmayan gün sayısı.
İş kazası sıklık hızı hesaplama
İş kazası sıklık hızı veya oranı, belirli bir çalışma süresi diliminde yaşanan iş kazası sayısını ifade eder. Örnek verecek olursak, her 1 milyon çalışma saati başına yaşanan iş kazası sayısı genel karşılaştırma yöntemi olarak kullanılır.
İş kazası sıklık oranı hesaplarken, hesaplama yapılan dönemde toplam kaç saat çalışma yapıldığı ve kaç adet iş kazası olduğunu bilmemiz gereklidir. Toplam çalışma yapılan saat hesabı, tüm çalışanların o dönem boyunca ne kadar çalıştığını hesaplayarak bulunabilir. Yani 100 işçi 30 günlük bir ay içinde hiç izin kullanmadan günde 8 saat çalışıyorsa toplam çalışma süresi 100 kişi x 30 gün x 8 saat = 24000 saat olarak bulunacaktır. Doğru bir hesaplama yapabilmek için bu süreden haftasonu tatilleri, resmi tatiller, işçilerin izinli ve raporlu vb. olduğu süreleri çıkarmak gereklidir.
Görüldüğü gibi kaza sıklık oranı, iş kazası sayısının toplam çalışma süresine bölümü ile hesaplanır. Buradaki 1.000.000 sayısı, her 1.000.000 saat çalışmada kaç tane kaza olduğunu oranlamak için kullanılmıştır. Dilerseniz farklı bir katsayı ile çarpabilir, kendi hedeflerine göre hesaplama yapabilirsiniz ancak bu sektördeki veya ülkedeki diğer hesaplamalarla karşılaştırma yapmanızı zorlaştıracaktır. Bir çok işletme, dernek ve kurum bu hesaplama yöntemini kullanmaktadır.
Kaza sıklık oranı, toplam kaza sayısının toplam çalışma süresine oranının 1 milyon değeri ile çarpılması ile bulunur.
Toplam çalışılan gün hesaplaması, kaza sıklık oranı hesabının en önemli noktasıdır. Öncelikle hesaplama yapılan dönemde kaç gün olduğu bilinmelidir. Örneğin aylık hesaplar için o ayın kaç gün olduğu dikkate alınmalıdır. Daha sonra ay boyunca her gün çalışma olsaydı tüm işçilerin kaç günlük işgücü ortaya çıkarmış olduğu hesaplanmalıdır. Toplam çalışılan süre hesabını doğru yapabilmek için bu süre içindeki haftasonu izinlerini, çalışanların aldığı sağlık raporlarını, yıllık izinleri, resmi tatilleri ve diğer çalışma süresinden sayılmayan tüm izinleri çıkartmanız gereklidir.
Örnek verecek olursak ; 100 işçi 30 günlük bir ay içinde hiç izin kullanmadan çalışsa toplam çalışma süresi 100 kişi x 30 gün = 3000 gün olarak bulunacaktır. Bu işçilerin haftasonu tatili, hastalık, yıllık izin gibi toplam 900 gün izin kullandığını düşünürsek toplam çalışma günü 2100 gün olacak, günlü mesai süresinin de 8 saat olduğunu düşünürsek 2100 x 8 = 16800 saat olacaktır.
Örneğimize iş kazası sayısını da dahil edip bu 30 günlük süre içinde 1 tane kaza olduğunu düşünürsek;
Kaza sıklık oranı veya kaza sıklık hızı 59,52 olacaktır. Bu ifade, her 1 milyon çalışma saatinde 59,52 iş kazası oluyor anlamına gelmektedir.
İş kazası ağırlık oranı hesaplama
İş kazası ağırlık oranı, belirli bir çalışma süresi diliminde, meydana gelen iş kazaları nedeniyle oluşan toplam kayıp gün sayısını ifade eder. Örnek verecek olursak, her 1000 çalışma günü başına oluşan kayıp gün sayısı genel karşılaştırma yöntemi olarak kullanılır.
İş kazası ağırlık oranı hesaplarken, hesaplama yapılan dönemde toplam kaç gün çalışma yapıldığı ve kazalar nedeniyle ne kadar kayıp gün olduğunu bilmemiz gereklidir. Bu hesaplamada sıklık oranından farklı olarak saat değil gün sayısı kullanılmaktadır.
Buradaki 1.000 sayısı, her 1.000 gün çalışmada kaç kayıp gün olduğunu oranlamak için kullanılmıştır. Dilerseniz farklı bir katsayı ile çarpabilir, kendi hedeflerine göre hesaplama yapabilirsiniz ancak bu sektördeki veya ülkedeki diğer hesaplamalarla karşılaştırma yapmanızı zorlaştıracaktır. Bir çok işletme, dernek ve kurum bu hesaplama yöntemini kullanmaktadır.
Yukarıdaki örnekten devam edecek olursak ;
100 işçi 30 günlük bir ay içinde hiç izin kullanmadan çalışsa toplam çalışma süresi 100 kişi x 30 gün = 3000 gün olarak bulunacaktır. Bu işçilerin haftasonu tatili, hastalık, yıllık izin gibi toplam 900 gün izin kullandığını düşünürsek toplam çalışma günü 2100 gün olacaktır. Sıklık oranındaki örnekte bu süre içinde 1 adet kaza olduğunu düşünerek hesaplama yapmıştık.
O kaza nedeniyle toplam 5 günlük sağlık raporu alındığını düşünürsek;
Kaza ağırlık oranı 2,38 olacaktır. Bu ifade her 1000 çalışma gününde 2,38 günlük bir kayıp olduğu anlamına gelir.
Kalıcı sakatlık ve ölümlü kazaları, kaza ağırlık oranına daha doğru aktarabilmek amacıyla bu tür olaylar için farklı katsayılar kullanılır. Her bir kalıcı sakatlık veya ölüm olayı için toplam kayıp gün sayısına 7500 gün eklenir. Yani yukarıdaki örnekte 1 adet kazada yaralanma yerine çalışanın hayatını kaybetmesi durumunda 5 yerine 7500 değerini kullanarak hesap yapmamız gerekirdi.
Kaza sıklık ve ağırlık oranı hesaplaması yapılırken ortalama kabul edilen değerler yerine net hesaplanan değerler kullanılmalıdır.
Tavsiye Yazı : İş Kazası Kayıtları Nasıl Tutulur ?
Kaza ağırlık oranı hesaplaması yapılırken bazı kazalar nedeniyle alınan sağlık raporları, diğer ay veya yıl boyunca da devam edebilir. Bazı kaynaklar devam eden günleri, diğer dönemde hesaplanmasının doğru olduğunu, bazıları ise tam tersini söylemektedir. Kaza ağırlık oranı hesabının temel mantığında dönem içinde meydana gelen iş kazalarının ağırlığı yani sonuçlarının ne kadar ciddi olduğunun ölçülmesi vardır. Bu nedenle sağlık raporu süresi diğer dönemde devam etse bile, kazanın meydana geldiği dönemde hesaplamak daha doğru sonuç verebilir.
Örneğin 2018 yılında meydana gelen bir kaza sonucu çalışanın toplamda 150 gün sağlık raporu aldığını ve bu raporun 70 günlük bölümünün 2019 yılında devam ettiğini düşünelim. Yıllık olarak kaza ağırlık oranı hesapladığımızda 70 günü 2019 yılına dahil edersek 2018’de meydana gelen ve çalışanın 150 gün boyunca çalışmasına engel olan bir kazanın önemini 2015 yılına tam yansıtamamış oluruz.
Ancak kaza ağırlık oranı hesabında resmi ve kabul edilen bir yöntem olmaması nedeniyle bu veya başka hesaplama yöntemlerinin kesin olarak doğru veya yanlış olduğu söylenemez. Hesaplama yöntemi ve bakış açısı tamamen işletmelerin yaklaşımı ile ilgilidir.
Kaza sıklık oranı ve ağırlık oranı hesaplamaları, haftalık veya aylık dönemler yerine yıllık veya bir kaç yıllık dönemlerde yapılmalıdır.