Çalışma ortamlarında, çalışanları fiziksel olarak etkileyen bir çok tehlike vardır. Bunlardan bazıları gözle görülür olup bazıları da hissedilen fakat bir cihaz olmadan ölçümlenemeyen tehlikelerdir. Bu gibi tehlikelerin oluşturduğu risklerin boyutunu tespit edebilmek ve alınacak önlemleri planlamak için mutlaka ölçüm yapılmalıdır. Yapılan bu ölçümlerin tamamına işyeri ortam ölçümü adı verilir.
İşyeri ortam ölçümleri, çalışma ortamında yapılan ölçümler ve kişisel maruziyet ölçümleri olarak iki bölümde yapılır.
Çalışma Ortamında Yapılan Ölçümler
⇒ Ortam Toz Ölçümü
⇒ Ortam Gürültü Ölçümü
⇒ Ortam Titreşim Ölçümü
⇒ Ortam Kimyasal Ölçümü
⇒ Ortam Aydınlatma Ölçümü
⇒ Ortam Termal Konfor Ölçümü
⇒ Ortam VOC (uçucu organik madde) Ölçümleri
Kişisel Maruziyet Ölçümleri
⇒ Kişisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü
⇒ Kişisel Titreşim Maruziyeti Ölçümü
⇒ Kişisel Gaz Maruziyeti Ölçümü
⇒ Kişisel Toz Maruziyeti Ölçümü
⇒ Solunabilir Toplam Toz Ölçümü
⇒ Kişisel VOC Maruziyeti Ölçümü
İşyeri Ortam Ölçümleri Hangi Sıklıkla Yapılır ?
İşyeri ortam ölçümlerinin hangi sıklıkla yani kaç yılda bir yapıldığı, iş güvenliği dünyası için belki de cevabı en çok merak edilen sorulardan birisidir. Ortam ölçümü yapmanın kanunlar veya standartlar ile belirlenen bir aralığı yoktur. Ne zaman, hangi alanlarda ve hangi sıklıkla yapılacağı ortam şartları ve çalışma düzenine göre farklılık gösterecektir.
Ortam ölçümlerinin kanunlar veya standartlar ile belirlenen bir sıklığı yoktur.
İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Laboratuvarları Hakkında Yönetmeliğin 5 inci maddesi, işverenlerin çalışma ortamındaki tüm ölçüm ve testleri yaptırması gerektiğini belirlemiştir.
MADDE 5 – 1) İşveren, çalışanları işyerinde bulunan, kullanılan, ortaya çıkan veya herhangi bir şekilde işlem gören maddelerin ve çalışma ortam koşullarının zararlı etkilerinden korumak zorunda olup bu çerçevede;
a) Güvenli bir çalışma ortamı sağlamak amacıyla risk değerlendirmesi gerçekleştirilirken ve yenilenirken gerekli görülen hallerde fiziksel, kimyasal ve biyolojik tehlike kaynaklarının varlığını ortam ve kişisel maruziyet ölçüm, test ve analiziyle tespit eder.
b) Alınan kontrol tedbirlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi açısından, ortam ve kişisel maruziyet ölçüm, test ve analizini tekrarlar.
(2) İşveren, aşağıdaki durumlardan herhangi birinin varlığında iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri yaptırır veya tekrarlatır:
a) İşyeri ortamının veya işin gereği olarak çalışanın kişisel maruziyetinde değişiklik meydana geldiğinde.
b) İşyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının gerekli görmesi halinde.
c) İşyerinde gerçekleşen dış denetimlerde istenmesi halinde.
Bu maddenin 2. fıkrasına göre işyeri ortam ölçümleri risk değerlendirmesine bağlı olarak yapılır. Yani iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi, risk değerlendirmesi yaparken ortam ölçümü yapılmasına veya tekrarlanmasına gerek görürlerse işyeri ortam ölçümleri yapılmalı veya tekrarlanmalıdır.
Risk değerlendirme yönetmeliğinin 12. maddesine göre risk değerlendirmesi, çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir. İşyeri ortam ölçümlerinin de risk değerlendirmesine bağlı olarak yapıldığını düşündüğümüzde, ortam ölçümlerinin çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenmesi gerekir diyebiliriz.
İşyeri ortam ölçümleri çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenebilir.
Ancak, risk değerlendirmesinin kısmen veya tamamen yenilenmesini gerektiren çalışma ortamı ile ilgili değişimler olduğunda veya ortam şartlarını iyi veya kötü yönde değiştiren gelişmeler olduğunda ortam ölçümleri yenilenmelidir.
Örneğin; yapılan termal konfor ölçümü sonucunda ortam sıcaklığı yapılan iş için gerekli olan sınır değerlerin içinde olmayan bir fabrikada ısıtma sistemi yapıldıktan sonra tekrar termal konfor ölçümü yapılmalıdır. Aynı şekilde havadaki asılı toz miktarı uygun olan bir işyerinin hemen yakınına çimento fabrikası veya kum deposu açılması durumunda ortam toz ölçümleri yenilenmelidir.
İSGÜM – İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Başkanlığı da bu konuda benzer bir yaklaşımla bu soruya aşağıdaki gibi cevap vermiştir.
Soru2: İşveren, iş hijyeni ölçüm, test ve analizlerini ne zaman tekrarlar?
Cevap: İşyeri ortamının veya işin gereği olarak kişisel maruziyetlerde farklılık oluştuğunda, risk değerlendirme sonuçlarına göre işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının gerekli görmesi halinde iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri tekrarlanır.
İşyeri Ortam Ölçümlerini Hangi Firmalar Yapar ?
İşyeri ortam ölçümleri, İSGÜM’den ön yeterlik veya yeterlik belgesine sahip firmalar tarafından yapılabilir. Bu firmaların öncelikle Türk Akreditasyon Kurumu tarafından onaylanmış ve akredite olmuş olmaları gereklidir.
İşyeri ortam ölçümü yapan firmalar listesine bu linkten ulaşabilirsiniz.
Neden Ortam Ölçümü Yaptırmalıyız ?
Çalışma ortamında ölçümü yapılan bu tehlikeler, çalışanları doğrudan etkileyen ancak etkilerini uzun bir süreçte gösteren etkenlerdir. Gürültü, yüksek veya düşük aydınlatma, titreşim, zararlı kimyasal gazlar, havada asılı kalabilen tozlar ve düşük veya yüksek sıcaklık gibi etkenlere maruz kalan çalışanlarda geçici sağlık sorunları, performans düşüşü ve meslek hastalıkları oluşma ihtimali vardır.
Örneğin ofis çalışmalarında en az 300 lüx olması gereken aydınlatma değerinin 200 lüx civarında olması çalışanları psikososyal açıdan çalışanları olumsuz etkilemekle beraber %30’a varan performans düşüklüğüne neden olmaktadır.
Bu gibi risklerin önüne geçebilmek amacıyla ortamdaki zararlı etkenin derecesi ölçülmelidir. Alınması gereken önlemlere ise bu ölçümler sonucunda daha kolay karar verilebilir.