osgb
etiketleme kilitleme

Asbest Nedir ? Asbest Çeşitleri

Geçmişte uzun yıllar “sihirli mineral” olarak bilinen ve yüzlerce farklı alanda kullanılan asbest artık herkes tarafından kabul edilen bir halk sağlığı tehdidi. Asbestin ne olduğu, neden zararlı olduğu ve hangi malzemelerde bulunduğu ve hangi amaçlarla kullanıldığı topluma anlatılmalı ve asbest etkilerinden korunmanın yolları aranmalıdır.

Asbest Nedir ?

Asbest, lifli ve ısıya dayanıklı mineral türüne verilen genel isimdir. Asbest mineralleri ısı ve elektrik geçirmemesi, ısıya direnci, uzun liflerinin kolay işlenir olması, aşınmaya ve kimyasal maddelere çok dayanıklı olması nedeniyle inşaat, gemi, otomotiv, tekstil ve diğer sanayi alanlarında tercih edilen bir ürün olmuştur.

Halk arasında ak toprak, çorak toprak, gök toprak, çelpek, höllük veya ceren toprağı gibi isimlerle de bilinen asbest mineralleri, kanserojen özellikleri nedeniyle insan sağlığı açısından önemli derecede zararlı özelliktedir.

Asbest Nerelerde Kullanılır

Asbest, uzun yıllar boyunca gemi, uçak, otomobil sanayisinde yağlayıcı madde ve yalıtım malzemesi olarak kullanılmıştır. İnşaat sektöründe ise ısı ve ses izolasyonunda yaygın olarak yararlanılmıştır. Özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bazı ilçelerde ev sıvalarında kullanılmaktadır.

Asbest ayrıca halı altı kaplamasında, şömine ve ocak materyallerinde, evlerde kullanılan bazı mutfak aletlerinde, kalorifer kazanı ve contalarında, elektrik kablosunda, otomobil fren sistemlerinde, tencere kulpunda, ütü masası bezi, fırın eldivenlerinde, saç kurutucuları ve çimentoda kullanılmaktadır.

Asbest ayrıca yangına dayanıklı olması nedeniyle çatı yalıtkanları, zemin ve tavan karoları için yapıştırıcılar dahil olmak üzere yangına dayanıklı inşaat malzemelerinde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Asbest içeren inşaat malzemeleri, asbest’in en yaygın kullanıldığı malzemelerdir. Amyant, marley, oluklu levha, fren balatası, cam macunu ve fayans yapıştırıcılar çevremizde sık gördüğümüz ve yüksek oranda asbest içeren malzemelerdir.

Oluklu Levha Yüksek Oranda Asbest İçerebilir

Asbest Anadolu’nun birçok bölgesinde doğada bulunmakta ve halk tarafından bilinçsizce kullanılmaktadır. Köylerde asbest küçük çocuklarda pudra yerine kullanılmaktadır. Bazı yörelerde bebekler, höllük toprağı olarak bilinen ısıtılmış asbestle sarılmaktadır. Bu uygulamalar sırasında havaya karışan asbest lifleri yoğun şekilde solunur.

Asbest Çeşitleri

Asbestin birçok çeşidi vardır. Asbest tek bir mineral türü olmayıp aynı lifli yapıyı paylaşan bir grup silikat minerali anlamına gelir.

Krizotil (Chrysotile)

Beyaz asbest olarak bilinen krizotil, asbestin en yaygın kullanılan şeklidir. Günümüzde çatıların, tavanların, duvarların ve evlerin ve iş yerlerinin döşemelerinde kullanılabilir. Ayrıca otomobil fren balatalarında, kazan contalarında, borularda krizotil asbest yalıtım kullanılabilir.

Krizotil Asbest Minerali

Amosit (Amosite)

Kahverengi asbest olarak bilinen asbest türü, çimento üretimi ve boru yalıtımında en yaygın kullanılan asbest türüdür. Ayrıca yalıtım levhası, tavan döşemeleri ve ısı yalıtım ürünleri de bulunabilir.

Krokidolit (Crocidolite)

Mavi asbest olarak bilinen krokidolit, buhar motorlarında yalıtım malzemesi olarak yaygın olarak kullanıldı. Ayrıca bazı sprey kaplamalar, boru yalıtımı, plastik ve çimento ürünlerinde de geçmişte kullanılmıştır.

Antofilit (Anthophyllite)

Yalıtım ürünleri ve inşaat malzemeleri için sınırlı miktarlarda kullanılmış bir asbest türüdür. Gri, donuk yeşil veya beyaz renkli olabilir.

Tremolit (Tremolite)

Ticari olarak kullanılan bir asbest çeşidi değildir. Kimyasal olarak benzer mineraller kahverengi, beyaz, yeşil, gri veya saydam olabilir.

Endüstriyel olarak çoğunlukla“beyaz asbest” (krizotil) ve daha az sıklıkla “mavi asbest” (crocidolite) ve “kahverengi asbest” (amosit) kullanılır. Ülkemizde doğada bulunan asbest türü, tremolit asbesttir. Tremolitin endüstriyel bir kullanım alanı yoktur.

Asbest’in Sağlığa Etkileri

Asbest lifleri mikroskobik boyutlarda olmaları nedeniyle gözle görülemez, kokusuz ve tatsızdır. Asbest maruziyeti herhangi bir ani belirtiye neden olmaz, bu nedenle bir insanın farkında olmadan asbest tozu soluması veya yutması kolaydır.

Asbest lifleri vücutta asla çözünmezler ve vücuttan kolay kolay atılmazlar. Vücuda yerleşen asbest lifleri yıllar içinde vücut hücrelerinde genetik bozulmalara, iltihap ve yaralara neden olurlar. Asbest maruziyeti sonrasında hastalıkların oluşması ortalama 20-40 yıl sürmektedir.

Mesleki maruziyet, asbestle ilgili hastalıkların en önemli nedenidir. Ancak asbest hastalığı olarak değerlendirilen hastalıklar, asbest içeren tüketici ürünlerini düzenli olarak kullanan kişilerde de ortaya çıkabilir..

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre dünyada yaklaşık 125 milyon kişi çalışma ortamlarında asbeste maruz kalmaktadır.

Asbest endüstrisi çalışanlarının aile bireyleri de asbest tozunu kirli giysiler ve aletler ile eve gelmesi nedeniyle ikincil maruziyete bağlı olarak asbest ile ilişkili bir hastalık yaşama riski taşırlar.

Asbest Hastalıkları

Asbest son derece kanserojen bir maddedir. Solunum veya içme suyu yoluyla vücuda girdiğinde başta kanser olmak üzere çeşitli hastalıklara yol açar. Uzmanlar cilde nüfuz etmesinin de mümkün olduğunu düşünmektedirler. Asbestin neden olduğu hastalıkların bazıları, akciğer zarları arasında sıvı toplanması, kireçlenme, akciğer zarı kalınlaşması ve akciğer dokusunda bağ dokusu oluşumu gibi selim hastalıklardır. Ayrıca ciltte yaralara neden olabilir. Asbest hastalığı belirtileri, aşırı dozda maruz kalınmadığı sürece çok uzun yıllar sonunda kendilerini gösterirler.

11 Eylül 2001’de New York’ta terör saldırısı nedeniyle çöken Dünya Ticaret Merkezi binalarında arama-kurtarma ve enkaz kaldırma işlerinde çalışan itfaiyeci, polis memurları, inşaat işçileri, ulaşım çalışanları, temizlik işçileri, enkaz kaldırma ekipleri, kamyon sürücüleri, çevrede çalışan ve oturanlar bina enkazı içinde bulunan asbest tozuna kısa sürede yüksek oranda maruz kaldılar. Bunun sonucunda 2009 yılına kadar 817 kişinin asbest maruziyeti ve benzeri nedenlerden dolayı öldüğü yaklaşık 40 bin kişinin de tedavi gördüğü bilinmekte.

1972’de yapılan Dünya Ticaret Merkezi, o dönemde asbest içeren inşaat malzemelerinin yoğun olarak kullanılması nedeniyle çok fazla miktarda asbest içeriyordu. Terör saldırısı nedeniyle kontrolsüz şekilde yıkılması sonucunda çok önemli miktarda asbest tozu ve asbest gazı ortaya çıktı. Bu gaz ve tozu soluyan 10 binlerce kişi kalıcı olarak etkilendi.

Tavsiye Yazı: Asbestin Neden Olduğu Hastalıklar

Asbestozis

İlk olarak tersane işlerinde çalışanlarda tespit edilen asbestozis hastalığı, asbest lifleri nedeniyle vücut tarafından üretilen asidin akciğer hasarı oluşturan bir hastalıktır. Bu hastalığın belirtileri 10-20 yıl sonra ortaya çıkmaktadır.

Asbestozis, C grubu meslek hastalığıdır. Asbestozis ve sigara kullanımı birleştiğinde akciğer kanseri görülme ihtimali yüksek oranda artmaktadır.

Mezotelyoma

Asbestin yol açtığı en önemli hastalık akciğer zarı kanseri ve karın zarı kanseri, yani mezotelyoma hastalığıdır. Türkiye’de yılda yaklaşık 500 kişide görüldüğü tahmin edilmektedir.

Mezotelyoma, erken teşhis ve uygun cerrahi müdahale uygulanamadığında, ilaç veya ışın tedavisine iyi cevap vermeyen ve hastayı kısa zamanda ölüme götüren bir hastalıktır.

Kanser

Asbest öncelikle mezotelyoma olarak da bilinen akciğer zarı ve karın zarı kanserine neden olur. Özellikle sigara kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte hastalığı tetiklendiği görülmektedir. Gırtlak ve sindirim sistemi kanseri de asbestin yol açtığı kanser çeşitleri arasındadır.

Asbest Hakkında Alınması Gereken Önlemler

Asbest’in zararları artık tüm dünya tarafından kabul edilmiş durumdadır. Bu zararlardan korunmak için alınacak en etkili önlem asbest kullanımının tamamen bırakılması olacaktır. Ülkemizde de bu yönde yasal düzenlemeler yapılmıştır ve Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik ile asbest türlerinin çıkarılması, işlenmesi, satılması, ithal edilmesi, asbest içeren ürünlerin üretimi, satılması ve ithalatı yasaklanmıştır.

Ancak ülkemizde özellikle 2000’li yıllar öncesinde yapılan her türlü yapıda asbest içeren maddeye rastlamak mümkündür. Bu nedenle asbest içeren ürün üretimi tamamen dursa bile daha uzun yıllar asbest içeren maddelere maruziyet devam edecektir.

Bu durum göz önüne alınarak asbest yönetmeliği ile havadaki asbest konsantrasyonun sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama TWA değerinin en fazla 0,1 lif/cm³ olabileceği belirlenmiştir.

Peki asbest üretimi yasak olduğu halde neden işçiler asbeste maruz kalıyorlar ? Ülkemizde son yıllarda artan kentsel dönüşüm projeleri ile binlerce konut yıkılıyor. Bu konutlarda çatı, izolasyon, yalıtım ve tesisat malzemesi olarak asbest içeren ürünlerin kullanılması çok yaygın ve aynı Dünya Ticaret Merkezi enkazında çıkan asbest tozu ve asbest gazı gibi kentsel dönüşüm nedeniyle yıkılan binalarda da yüksek oranda asbest tozu ve asbest gazı çevreye yayılıyor.

Ayrıca geçmişte gemi yapımında yaygın olarak kullanılan asbest, gemi söküm işlerinde de fazla miktarda açığa çıkmaktadır.

Asbest’in zararlı etkilerine karşı önlem olarak ;

  • Asbest yerine, sağlığa zararlı olmayan alternatif malzemeler kullanılmalıdır.
  • Asbest sökümü ve asbest imha etme işlemleri sırasında gerekli önlemler alınmalıdır.

Asbest Sökümü

Ülkemizde asbest söküm işleri, asbest söküm uzmanı nezaretinde asbest söküm çalışanı tarafından yapılmalıdır. Asbest söküm uzmanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından düzenlenen eğitimlere katılıp başarılı olanlara verilen bir unvandır. Asbest söküm elemanı veya asbest söküm çalışanı da bakanlık tarafından düzenlenen eğitime katılmış kişidir. Dolayısıyla asbest sökümü, yetkili ve bilgili kişiler tarafından yapılmalıdır.

Asbest söküm işi öncesinde, söküm veya yıkım yapılacak alanda mutlaka asbest raporu hazırlanmalıdır. Asbest raporu, asbest ölçümü yapan firmalar tarafından hazırlanan bir rapordur. Bu rapor ile söküm yapılacak alanda bulunan asbest miktarı ve türleri tespit edilip asbest söküm planı hazırlanabilir.

Asbest sökümü sırasında ise çalışanların ve çevrede yaşayan insanların asbest tozuna en düşük seviyede maruz kalması için gerekli önlemler alınmalıdır. Bu önlemleri başında asbest tozu ve asbest gazı açığa çıkarmayan söküm ve yıkım yöntemleri seçimi gelir.

Söküm işinde çalışan işçilerin, asbest tozuna hiçbir şekilde doğrudan temas etmemesi gereklidir. Bunun için gerekli kıyafet ve iş eldiveni, gözlük, toz maskesi gibi kişisel koruyucu donanım kullanılır.

Ayrıca işçilerin dinlenme, giyinme, yeme-içme alanları da asbest tozundan tamamen arınmış alanda olmalıdır.

Asbest sökümü sırasında havada bulunan asbest konsantrasyonu sürekli olarak ölçülmeli ve yasal sınır olan 0,1 lif/cm³ değerini aştığında asbest konsantrasyonunun bu değerin altına inmesi için önlem almalı ve tekrar ölçüm yapıldıktan sonra çalışma devam etmelidir.

Mesai bitiminde çalışanlar iş elbiselerini ve koruyucu ekipmanları, özel temizlik alanında temizlemelidir. Bu temizlik alanlarında başka iş yapılmamalıdır. Ayrıca çalışanlara uygun el ve yüz yıkama yerleri ve tozlu işlerde ise duş imkanı sağlanmalıdır. Bu sayede asbest tozu, söküm alanı dışına çıkmamış olur.

Ayrıca asbest söküm işleri sırasında diğer tüm iş güvenliği önlemleri de alınmalıdır.

Asbest Alternatifi Malzemeler

Asbest’in zararlarından korunmak için asbest yerine alternatif ve sağlığa zararı olmayan malzemeler geliştirilmiştir.

Poliüretan köpük, çok işlevli, uygun fiyatlı ve yalıtım için etkilidir. Bina yalıtımı sırasında sprey poliüretan köpük hızlı ve kolay bir şekilde uygulanabilir. Ayrıca mobilya, yatak, ambalaj ve otomotiv parçaları gibi tüketici ürünlerinde de esnek poliüretan köpük kullanılabilir.

Silika kumaş, neredeyse saf şekilsiz silika liflerinden dokunmuş yüksek kaliteli bir bezdir. Asbest gibi, lifler çürümez, küf veya yanık çekmez ve yüksek ısıya dayanıklıdır. Bu kumaş öncelikle gemi inşa, otomotiv, elektrik, havacılık ve metalurji endüstrilerinde kullanılmaktadır.

Termoset plastik unu, sertleştirilmiş ve daha sonra ince öğütülmüş olan ağaç lifleri ve yumurta veya jelatin gibi bağlayıcılardan oluşur. Kalıplanabilir plastikler ve yapıştırıcılar için bir dolgu maddesi olarak, işçileri riske atmadan asbest gibi benzer faydalar sağlar.

Selüloz elyafı tipik olarak özelliklerini arttırmak için kimyasal olarak işlenen pamuk, odun hamuru, keten veya kıyılmış kağıttan yapılır. Selüloz lifli çimento, duvar ve tavan kaplamaları, yüksek ısı yalıtımı ve çatı kaplamaları için en yaygın asbest-çimento yerine kullanılır.

Bu içerik İsgnedir.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. İsgnedir.com`un belirtmiş olduğu “İçerik Kullanım İzinleri”ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.

Bu içerik İsgnedir.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. İsgnedir.com`un belirtmiş olduğu “İçerik Kullanım İzinleri”ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.