İki farklı metal malzemenin ısı veya basınç kullanılarak moleküler olarak birleştirilmesi işlemine kaynak adı verilir. Kaynak işleri, içerdiği unsurlar göz önünde bulundurulduğunda iş güvenliği yönünden en tehlikeli işler arasında sayılabilir.
Kaynak yaparken temel prensip iki metali genellikle ısıtıp eriterek birleştirmeye dayanır. Ancak ısı kaynağı olarak kullanılan madde veya enerjiye göre farklı riskler oluşabilir.
Kaynak işlerinde alınacak iş güvenliği önlemlerini belirlemek için kaynak türlerini bilmek gerekir.
Kaynak Türleri
Başlıca kaynak türleri;
- Elektrik ark kaynakları
- Gaz altı kaynakları
- Oksijen- Gaz Kaynakları (oksi-asetilen, oksi-hidrojen, vb.)
- Özel kaynaklar (füzyon, lazer, plazma)
- Plastik kaynakları
Bu kaynak türleri arasında en yaygın olarak kullanılan kaynak türü elektrik ark kaynağıdır. Bunun yanında kaynak işi tanımına uymasa da plastik kaynakları da yaygın kullanılır.
Kaynak İşlerinin İçerdiği Tehlikeler
Kaynak işleri, içerdiği unsurlar bakımından en tehlikeli işler arasında kabul edilebilir. Tek başına ciddi tehlike kaynağı olarak kabul edilen birçok durum kaynak işi yaparken bir arada bulunur.
Kaynak işlerinde karşılaşabileceğimiz başlıca tehlikeler şunlardır;
- Elektrik
- Elektromanyetik alan
- Işınlar
- Yangın –Patlama
- Kaynak gazı-dumanı
- Sıcak yüzey
- Kaynak işinde kullanılan gazlardan kaynaklı tehlikeler
- Gaz tüplerinden kaynaklı tehlikeler
- Taşlama işlerinden kaynaklı tehlikeler
- Çekiçle ve darbeli çalışmalardan kaynaklı tehlikeler
- Ergonomik zorlanmalar
- Gürültü
- Kapalı ortamda çalışma
- Yüksekte yapılan çalışmalar
Kaynak İşlerinde Alınması Gereken Önlemler
Kaynak işleri, birçok farklı tehlike ve risk içerdiğinden her tehlike için ayrı ayrı önlemler almak gerekebilir.
Elektrik Önlemleri
Ark kaynağı ile çalışırken enerji olarak elektrik kullanılır. Ancak kaynak makinesi gerilimi çalışırken 20-30 volt arasında olup boştayken yani çalışmazken 80-100 volt arasındadır. Bu nedenle kaynak makinesinin çalışırken değil çalışmazken elektrik çarpmasına neden olabileceği bilinmelidir.
Kullanılan kaynak makineleri mutlaka sağlam, bakımlı ve periyodik olarak muayene edilmiş olmalıdır. Topraklama mutlaka olmalıdır.
Kaynak ekipmanlarında izolasyonsuz bölüm bulunmamalıdır. Kablolarda kesik, yırtılma olmamalıdır.
Kaynak yapılan zemin ve ekipmanlar kuru omalıdır.
Ayrıca kaçak akım rölesi, sigorta gibi genel elektrik iş güvenliği önlemleri tam olarak alınmış olmalıdır.
Işınlar
Kaynak esnasında, %60 kızıl ötesi (infrared), %30 parlak (görünen), %10 morötesi ışınlar (ultraviyole) oluşmaktadır.
Kızılötesi ışınlar, gözlerde kum hissine, mercek ve korneada hasara, deride yanıklara neden olmaktadır. Parlak görünen ışınlar, ışık stresi, yorgunluk ve mide bulantısına neden olmaktadır. Morötesi ışınlar, gözlerde görüş bulanıklığına ve katarakta, kornea ve iriste hasara, deri altında su toplanmasına yol açmaktadır.
Kaynak sırasında açığa çıkan ışınlardan korunma için kişisel koruyucu donanım olarak uygun kaynakçı maskesi kullanılmalı, deri eldiven, deri önlük ve uygun iş elbisesi (pamuk) giyilmelidir.
Çıkan ışınlar sadece kaynakçıyı değil çevredeki diğer kişilere de zarar verebilir. Bu nedenle kaynak işi ayrı bir bölümde yapılmalı veya işin yapıldığı alan paravanla kapatılmalıdır.
Kaynak gözlüğü ve kaynak maskesi seçimi kaynak cinsi ve akım şiddetine göre yapılmalıdır.
Yangın ve Patlama Önlemleri
Kaynak işleri yüksek sıcaklık, gaz ve elektrik akımı kullanılan işlerdir. Dolayısıyla yangın veya patlama riskine karşı özel önlemler alınmalıdır.
Kaynak yapılan alanın çevresinde yanıcı malzeme kesinlikle bulunmamalıdır. Kaynak nedeniyle çıkan kıvılcımlar çevreye saçılarak yangın çıkarabilir. Benzer şekilde yanıcı toz ve gazların bulunabileceği ortamlarda patlamalar meydana gelebilir.
Kaynak yaparken yakında mutlaka uygun yangın söndürme cihazı bulunmalıdır.
Kaynak işleri, yanıcı malzemelerden en az 11 metre uzakta yapılmalıdır.
Kaynak Gazı ve Dumanı
Kaynak işi sırasında metallerin ergimesi ve elektrot nedeniyle istenmeyen gaz ve dumanlar ortaya çıkarak sağlık sorunlarına neden olabilirler. Bu sağlık sorunlarının başında mide bulantısı, baş ağrısı, baş dönmesi ve metal dumanı ateşi (metal fume fever) denen rahatsızlıklar meydana gelmektedir.
Sabit alanda yapılan kaynak işlerinde genel aspirasyon uygulanabilir. Ancak kaynak gazları ve dumanından korunmanın en etkili yolu lokal aspirasyondur. Yani gaz ve dumanın kaynakçının solunum seviyesinden daha alçak bir seviyeden alınarak ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
Aspirasyon uygulanamayan alanlarda ise yüzeyi alev almayan TS EN 149 standardına sahip FFP2 kaynak maskesi kullanılmalıdır.
Kaynak sırasında kullanılan kadmiyum, krom, kurşun, vanadyum, mangan, civa, molibden, nikel, titan ve çinko gibi metallerin gazları toksik yani zehirli etkiye sahiptir. Bu nedenle siderosis gibi kalıcı meslek hastalıklarına neden olabilirler.
Sıcak Yüzeyler
Kaynak sırasında sıcaklık 3500ºC-4000ºC’ye kadar ulaşmaktadır. Bu sıcaklık aynı zamanda metalin diğer kısımlarının ısınmasına da neden olmaktadır. Isınan metal parçalara temas etmek ciddi yanıklara neden olmaktadır.
Sıcak yüzeylere karşı korunmak için direk sıcak yüzeylere temas edilmemelidir. Yanıklara karşı korunmak için deri eldiven, deri önlük ve deri tozluk giyilmelidir.
Kaynak Gazları ve Gaz Tüplerinden Kaynaklı Tehlikelere Karşı Önlemler
Gaz ile yapılan kaynak işlerinde yanıcı, yakıcı ve koruyucu gazlar kullanılır. Bu gazlar silindirik tüpler içerisinde basınçlı olarak bulundurulmaktadır.
Tüp üzerindeki vanaların kırılması nedeniyle gaz tüpleri kontrolsüz olarak roket etkisiyle fırlayabilir. Ayrıca tüplerin içindeki gazın ısınma nedeniyle genleşmesi sonucu patlamalar meydana gelebilir.
Gaz basıncının iyi ayarlanmaması nedeniyle alevin geri tepmesi meydana gelebilir.
Bu gibi durumları önlemek amacıyla gaz tüpleri doğrudan güneş ışığı almayan alanlarda kullanılmalı ve depolanmalıdır. Kullanım ve depolama esnasında devrilmeye karşı tüpler bağlanmalıdır. Uygun taşıma araçları ile taşınılmalıdır.
Tavsiye Yazı: Kimyasal Maddelerin Depolanması
Gaz tüplerinin düzenli olarak bakımları ve periyodik muayeneleri yapılmalıdır.
Taşlama Kesme İşlerine Karşı Önlemler
Kaynak sonrasında kaynak yapılan bölgelerin düzeltilmesi için taşlama veya kesme işlemleri yapılır. Bu işlemlerde taşlama motorları ve spiral taşı kullanılmaktadır.
Taşlama ve kesme işlemleri sırasında taşlanan yüzeylerden çıkan parçaların fırlaması veya spiral taşının patlaması sonucunda göz yaralanmaları meydana gelmektedir. Bu durumu önlemek için uygun göz koruyucusu kullanılmalıdır. Ayrıca taşlama makinesinin koruyucuları bulunmalıdır.
Fırlayan sıcak parçacıkların yangınlara neden olmaması için çevrede yanıcı maddeler bulunmamalıdır.
Taşlama makinesi elektrikli bir alet olduğundan uzatma kabloları ve makine bölümleri yalıtılmış olmalıdır.
Ergonomik Zorlanmalar
Kaynak işleri genellikle ağır metal parçaları kaldırma, yere eğilme, çömelme gibi aktiviteler içerir. Bunlar tekrarlı hale geldiğinde bel ağrısı ve bel fıtığı gibi ergonomik sağlık sorunlarına yol açabilirler.
Kaynak yapılacak yere ve duruma bağlı olarak postürün düzgün olmasını sağlayacak ergonomik tasarımlar yapılmalı ve zorlayıcı pozisyonda uzun süre çalışılmamalıdır.
Gürültü
Kaynak işleri sırasında gürültü seviyesi genellikle 80 dB(A)’yı, taşlama ve çekiçleme sırasında ise 85 dB(A)’yı geçmektedir. Gürültü nedeniyle meydana gelebilecek sağlık sorunlarını önlemek amacıyla kişisel koruyucu donanım olarak kulaklık kullanılması gereklidir.
Ayrıca kaynak yapılan alanın çevresinde bulunan kişilerin gürültüden etkilenmemesi için gürültü bariyerleri kullanılmalıdır.
Kapalı Alanlarda Çalışma Önlemleri
Kapalı alanlarda çalışma iş güvenliği yönünden en tehlikeli işler arasında gelir. Kapalı alanlarda yapılan kaynak işlerinde kaynak gazlarından dolayı boğulmalar yaşanma ihtimali yüksektir.
Kapalı alanda yapılan kaynak işlerinde içeride oluşan kirli gazlar dışarı atılmalı ve içeriye temiz hava verilmelidir.
Tavsiye Yazı: Kapalı Alanlarda Çalışma
Yüksekte Çalışma
Yüksekte yapılan kaynak işlerinde, kaynak işi yanında yüksek çalışma işi için de özel önlemler alınmalıdır.
Yüksekten düşme kazalarının önlenmesi için yüksekten düşmeyi önleyici iskele, çalışma platformları veya kişinin emniyet kemerini bağlayabileceği ankraj noktaları veya yaşam hatlarının oluşturulması gerekmektedir.
Sağlık, Eğitim ve Bilgilendirme
Görüldüğü gibi kaynak işleri birçok farklı tehlike içeren ve bu tehlikelerden dolayı çok sayıda risk barındıran işlerdir. Bu nedenle kaynak konusunda bilgisi ve tecrübesi olmayan kişilerin kaynak işi yapması sakıncalıdır.
Kaynak işi yapacak kişilerin kaynakçı eğitimi alması gereklidir. Ayrıca sürekli olarak kaynak işi yapılan işletmelerde kaynakçı olmayan çalışanlara da kaynak işinin tehlikeleri hakkında eğitim ve bilgilendirmeler yapılmalıdır.
Kaynak işi yapan tüm çalışanlara düzenli olarak solunum fonksiyon testi yapılmalı ve akciğer grafisi çekilmelidir. Ayrıca göz muayenesi yapılmalı ve sonuçları işyeri hekimi tarafından değerlendirilmelidir.
Bu içerik İsgnedir.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. İsgnedir.com`un belirtmiş olduğu “İçerik Kullanım İzinleri”ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.